آرتروز زانو (استئوآرتریت) یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مفصلی است که با تخریب تدریجی غضروف مفصل، درد مزمن و کاهش کارایی مفصل همراه است. درمان‌های مرسوم اغلب شامل کنترل درد (مثلاً با داروهای ضدالتهاب یا تزریق کورتون)، فیزیوتراپی و در موارد پیشرفته تعویض مفصل هستند. با توجه به محدودیت گزینه‌های درمانی محافظه‌کارانه، توجه محققان به روش‌های درمانی نوین و بازساختی جلب شده است. یکی از این روش‌های نوظهور، استفاده از عصارهٔ جفت یا پلاسنتا (اعم از انسانی یا حیوانی) برای کمک به ترمیم بافت مفصلی و کاهش درد آرتروز زانو است. در این گزارش به شواهد علمی، مطالعات انجام‌شده و تجربیات مربوط به این روش می‌پردازیم و نتایج امیدوارکننده، مکانیسم‌های پیشنهادی، وضعیت بالینی و قانونی آن را مرور می‌کنیم.
مکانیسم‌های اثربخشی پیشنهادی عصارهٔ جفت
جفت (پلاسنتا) سرشار از مواد زیستی فعال است که می‌توانند در ترمیم و بهبود بافت‌ها نقش داشته باشند. عصارهٔ جفت حاوی ترکیبات متعددی از جمله فاکتورهای رشد، پروتئین‌های ضدالتهابی، مواد آنتی‌اکسیدان، اسید هیالورونیک، کلاژن و فیبرونکتین است. این عوامل می‌توانند فرایندهای زیر را در مفصل آسیب‌دیده زانو تقویت کنند:
- کاهش التهاب مفصل: پروتئین‌ها و مولکول‌های ضدالتهابی موجود در پلاسنتا به کاهش واکنش‌های التهابی در بافت مفصل کمک می‌کنند که در نتیجهٔ آن درد و تورم مفصل کاهش می‌یابد. مطالعات نشان داده‌اند عصارهٔ جفت می‌تواند تولید مواد التهابی و گونه‌های فعال اکسیژن (ROS) را در سلول‌های مفصلی مهار کند. این ویژگی با جلوگیری از پیری زودرس سلول‌ها و مرگ سلولی، به حفظ و بقای سلول‌های غضروفی کمک می‌کند.
- تحریک ترمیم و بازسازی غضروف: جفت حاوی فاکتورهای رشد آنابولیک است که تکثیر و فعالیت سلول‌های بازسازی‌کننده را تقویت می‌کنند. تزریق عصارهٔ جفت به مفصل شرایطی فراهم می‌کند که بدن بتواند تولید کلاژن و ماتریکس خارج‌سلولی را افزایش دهد و به ترمیم بافت غضروفی آسیب‌دیده بپردازد. یک بررسی علمی نشان داده که عصارهٔ جفت انسانی (HPE) دارای خواص ضدالتهاب، آنتی‌اکسیدان و محرک رشد است که از مرگ سلولی و پیری سلول‌های غضروفی جلوگیری کرده و محیط مناسبی برای بازسازی غضروف در محل آسیب ایجاد می‌کند.
- اثر آنتی‌اکسیدانی و محافظتی: ترکیبات آنتی‌اکسیدانی در عصارهٔ پلاسنتا به کاهش استرس اکسیداتیو در مفصل کمک می‌کنند. این امر از تخریب بیشتر بافت توسط رادیکال‌های آزاد جلوگیری کرده و روند پیشرفت آرتروز را کند می‌کند. همچنین به دلیل کاهش عوامل التهاب‌زا، از تخریب کاتابولیک غضروف کاسته می‌شود؛ به‌طوری‌که در یک مطالعه مشاهده شده عصارهٔ جفت بیان ژن‌های مرتبط با تجزیهٔ غضروف (فاکتورهای کاتابولیک) را مهار کرده است.
این ویژگی‌ها در مجموع نشان می‌دهند چرا عصارهٔ جفت به‌عنوان یک گزینهٔ درمانی بازساختی مورد توجه قرار گرفته است. به بیان ساده، پلاسنتا مثل یک «معجون» طبیعی عمل می‌کند که همزمان التهاب را می‌خواباند، سلول‌های بافت مفصل را از مرگ حفظ می‌کند و عناصر لازم برای ترمیم بافت را فراهم می‌آورد.
شواهد علمی و مطالعات بالینی
در سال‌های اخیر تعدادی مطالعهٔ آزمایشگاهی، حیوانی و بالینی برای ارزیابی اثرگذاری عصارهٔ جفت بر آرتروز زانو انجام شده که نتایج عمدتاً امیدوارکننده‌ای داشته‌اند. در ادامه به مهم‌ترین شواهد علمی موجود اشاره می‌کنیم:
مطالعات پیش‌بالینی (آزمایشگاهی و حیوانی)
مطالعات in vitro (در محیط آزمایشگاهی) روی سلول‌های غضروفی و in vivo روی مدل‌های حیوانی آرتروز نشان داده‌اند که عصارهٔ جفت می‌تواند ویژگی‌های محافظتی و ترمیمی قابل توجهی داشته باشد. برای مثال:
- در محیط آزمایشگاهی، افزودن عصارهٔ جفت به سلول‌های غضروفی ملتهب باعث کاهش تولید عوامل التهابی و آنزیم‌های تخریب‌کنندهٔ غضروف شد. همچنین این عصاره از آپوپتوز (مرگ برنامه‌ریزی‌شده) سلول‌های غضروفی جلوگیری کرده و طول عمر آن‌ها را افزایش داد.
- در مدل‌های حیوانی آرتروز (مثلاً تزریق مواد تخریب‌کننده به زانو حیوانات آزمایشگاهی)، تیمار با عصارهٔ جفت منجر به کاهش تخریب غضروف و کاهش علائم التهابی مفصل شد. حیواناتی که این درمان را دریافت کردند، سطح غضروف سالم‌تری در مفاصل‌شان مشاهده شد و نشانه‌های درد و لنگش در آن‌ها کاهش یافت. این یافته‌ها حاکی از آن است که ترکیبات موجود در پلاسنتا توانسته‌اند تا حدی روند بیماری را در مدل حیوانی معکوس یا متوقف کنند.
هرچند این نتایج پیش‌بالینی بسیار دلگرم‌کننده است، اما برای تأیید نهایی اثربخشی در انسان، مطالعات بالینی لازم است. خوشبختانه در سال‌های اخیر چندین پژوهش بالینی نیز انجام شده که در بخش بعد به آن‌ها می‌پردازیم.
مطالعات بالینی و تجربیات گزارش‌شده
تاکنون چند مطالعهٔ انسانی (از کارآزمایی‌های کوچک گرفته تا مرورهای سیستماتیک) دربارهٔ استفاده از فرآورده‌های جفت در آرتروز زانو منتشر شده است. جدول زیر شماری از مهم‌ترین این مطالعات و نتایج آن‌ها را خلاصه می‌کند:
| مطالعه (سال) | نوع پژوهش و نمونه‌ها | نوع مداخلهٔ درمانی با عصارهٔ جفت | نتایج کلیدی |
| پارک و همکاران (۲۰۱۷) | کارآزمایی بالینی (۵۲ بیمار مبتلا به آرتروز زانو) | تزریق هفتگی ۵ نوبت عصارهٔ جفت انسانی به نقاط طب‌سوزنی اطراف زانو (مانند نقطهٔ ST35) | کاهش قابل‌توجه درد زانو پس از پنج هفته درمان در بیماران با درجات مختلف آرتروز؛ بهبود تورم مفصل و افزایش توانایی انجام فعالیت‌های روزانه گزارش شد. هیچ عارضهٔ جدی مشاهده نگردید. نتیجه‌گیری: تزریق موضعی عصارهٔ جفت می‌تواند درد را کنترل کرده و عملکرد مفصل را حفظ کند. |
| کیم و همکاران (۲۰۲۱) | مطالعهٔ مشاهده‌ای مقایسه‌ای (۲۸ بیمار در دو گروه) | تزریق عصارهٔ جفت انسانی به دو روش: گروه A تزریق داخل فضای مفصلی زانو، گروه B تزریق در نقاط طب‌سوزنی اطراف زانو (۵ نوبت درمانی) | هر دو گروه بهبود معنادار در درد (VAS) و عملکرد (امتیاز WOMAC) نشان دادند. مقایسهٔ بین گروه‌ها: تزریق مستقیم داخل مفصل، کاهش درد بیشتری نسبت به تزریق در نقاط اطراف مفصل ایجاد کرد. نتیجه‌گیری: عصارهٔ جفت اثر مفیدی در درمان آرتروز زانو داشته و تزریق داخل مفصلی ممکن است مؤثرتر باشد. |
| مندلباوم و همکاران (۲۰۲۱) | کارآزمایی تصادفی کنترل‌شده (۲۰۰ بیمار) | تزریق یک‌مرحله‌ای آلوگرافت سوسپانسیون آمنیوتیک (محصول مشتق از غشای آمنیون جفت به نام «ReNu») در زانو در برابر دو گروه کنترل: تزریق اسید هیالورونیک و تزریق سرم فیزیولوژی (دارونما) | در پایان ۶ ماه: بهبود معنی‌دار درد زانو در گروه دریافت‌کنندهٔ ReNu نسبت به دارونما. حدود ٪۶۹ بیماران که یک تزریق ReNu دریافت کردند، حداقل تا ۶ ماه بهبود قابل‌ملاحظه علائم داشتند. به‌طور میانگین، در پاسخ‌دهندگان به درمان با پلاسنتا حدود ٪۶۳ کاهش در شدت درد (مقیاس VAS) مشاهده شد. عوارض جانبی بین گروه پلاسنتا و اسید هیالورونیک مشابه و خفیف بود و هیچ عارضهٔ جدی مرتبط با درمان گزارش نشد. |
| گلهورن و همکاران (۲۰۲۱) | گزارش تجربیات بالینی (مطالعهٔ موردی سری – مرکز پزشکی ویل کرنل) + در حال انجام یک کارآزمایی چندمرکزی | تزریق داخل مفصلی مادهٔ خشک‌شدهٔ آمنیون/کوریون جفت (محصول موسوم به AmnioFix®) در بیماران مبتلا به آرتروز زانو (بررسی گذشته‌نگر نتایج بیماران)؛ دنبال‌شده توسط کارآزمایی دوسوکور چندمرکزی (۱۵ مرکز، ۳۰۰ بیمار) در مقایسه با تزریق دارونما | در گزارش اولیه پزشک معالج: اثر تسکینی قابل توجه مشاهده شد؛ بیماران پس از یک تزریق، بین ۹ تا ۱۲ ماه کاهش درد و بهبود عملکرد را تجربه کردند. بر اساس این نتایج امیدبخش، کارآزمایی بزرگی برای مقایسهٔ علمی این درمان با دارونما طراحی شده است. محققان امیدوارند در صورت تأیید، با سالانه یک تزریق پلاسنتا بتوان درد و علائم آرتروز را به‌طور چشمگیر مدیریت کرد. |
| دی‌ماتئو و همکاران (۲۰۲۳) | مرور سیستماتیک مطالعات بالینی (منتشرشده در مجله Arthroscopy) | مرور تمام شواهد بالینی منتشرشده پیرامون محصولات مشتق از جفت برای آرتروز زانو (مطالعات کارآزمایی و مشاهده‌ای) | نتیجه‌گیری کلی مرور: فرآورده‌های مشتق از جفت در درمان آرتروز زانو دارای ایمنی مناسبی هستند و به‌طور کلی نتایج درمانی رضایت‌بخشی در بهبود علائم نشان داده‌اند. نویسندگان اشاره می‌کنند بیماران اغلب بهبود درد و عملکرد داشته‌اند بدون عوارض جدی. البته بر لزوم انجام مطالعات بیشتر (به‌ویژه کارآزمایی‌های تصادفی با کیفیت بالا) و استانداردسازی روش‌های درمانی تأکید شده است. |
در جدول بالا، به اختصار به چند نمونه از پژوهش‌های مهم اشاره شد. همان‌طور که ملاحظه می‌شود، تقریباً همهٔ مطالعات گزارش‌شده حاکی از بهبود در علائم بیماران بوده‌اند؛ از کاهش درد و التهاب گرفته تا بهبود کارکرد مفصل و کیفیت زندگی. به‌ویژه در مطالعات کنترل‌شده، گروه دریافت‌کنندهٔ عصارهٔ جفت عملکرد بهتری نسبت به کنترل‌ها (مثلاً دارونما یا درمان‌های رایج مثل اسید هیالورونیک) نشان داده است.
همچنین نمایهٔ ایمنی این روش در مطالعات موجود مناسب ارزیابی شده و عوارض جدی گزارش نشده است. در بیشتر موارد، عوارض مشاهده‌شده محدود به درد یا تورم گذرا در محل تزریق بوده که طی چند روز برطرف شده‌اند. علاوه بر پژوهش‌های رسمی، تجربیات بالینی پزشکان نیز بر مفید بودن این روش تأکید دارند. برای مثال، پزشکی از دانشگاه کرنل گزارش کرده که بیمارانش پس از تزریق فرآوردهٔ جفتی، تا تقریباً یک سال کاهش درد قابل توجه داشته‌اند و نیاز آن‌ها به جراحی به تعویق افتاده است.
همچنین در برخی کشورها (مانند کرهٔ جنوبی، ژاپن و ایران) پزشکان به‌طور تجربی از این روش بهره برده و نتایج موفقی در بهبود درد و عملکرد بیماران گزارش کرده‌اند. البته باید توجه داشت که بسیاری از این تجربیات خارج از چارچوب کارآزمایی کنترل‌شده بوده و برای اثبات علمی آن‌ها نیاز به مطالعات دقیق‌تر است.
روش‌های مصرف عصاره جفت برای درمان آرتروز
عصارهٔ جفت به اشکال مختلفی در پزشکی استفاده شده است، اما برای درمان آرتروز زانو روش اصلی، تزریق این عصاره می‌باشد. در زیر، روش‌های متداول مصرف را مرور می‌کنیم:
- تزریق داخل مفصلی (Intra-Articular):
رایج‌ترین روش در مطالعات اخیر، تزریق مستقیم عصاره یا فرآوردهٔ تهیه‌شده از جفت به داخل فضای مفصلی زانو است. این کار معمولاً تحت شرایط استریل و توسط پزشک متخصص انجام می‌شود. تزریق داخل مفصل باعث می‌شود عصارهٔ جفت مستقیماً در محل آسیب (غضروف و مایع مفصلی زانو) انتشار یابد و اثرات ضدالتهابی و ترمیمی خود را اعمال کند. بر اساس یافته‌ها، این روش در کاهش درد و بهبود عملکرد بسیار مؤثر بوده است و حتی در مقایسه با تزریق همین ماده در نقاط خارج مفصل، تأثیر بیشتری بر کاهش درد نشان داده است. - تزریق در نقاط اطراف مفصل (تزریق نقطه‌ای یا طب سوزنی):
در برخی مطالعات (خصوصاً در طب تلفیقی شرق آسیا)، به جای تزریق مستقیم داخل مفصل، عصارهٔ جفت را در نقاط طب سوزنی اطراف زانو یا نواحی دردناک تزریق کرده‌اند. برای مثال، در یکی از مطالعات، عصارهٔ پلاسنتا به نقطهٔ معروف ST35 (واقع در کنار کشکک زانو) و چند نقطهٔ طب سوزنی در ناحیه کمر (BL23, BL24, BL25) تزریق شد. این روش نیز منجر به کاهش درد و التهاب شد، هرچند همان‌طور که اشاره شد ممکن است نسبت به تزریق مستقیم داخل مفصل، اثر کمی ضعیف‌تری بر درد داشته باشد. تزریق به نقاط اطراف، از دید طب سنتی ممکن است اثر سیستمیک و تنظیمی داشته باشد و در مواردی که تزریق داخل مفصل سخت یا پرخطر است، می‌تواند جایگزین شود. - مصرف سیستمیک (تزریق عضلانی یا وریدی، خوراکی):
در برخی کشورها (مانند ژاپن)، عصارهٔ جفت انسانی به صورت تزریق عضلانی نیز برای مقاصد متعددی استفاده می‌شود – مثل بهبود خستگی مزمن، علائم یائسگی یا مشکلات پوستی. دو فرآورده معروف در ژاپن به نام‌های لائنک (Laennec) و ملسمون (Melsmon) وجود دارند که عصارهٔ هیدرولیز شدهٔ جفت انسانی هستند و به‌عنوان دارو ثبت شده‌اند. هرچند اندیکاسیون رسمی این محصولات در ژاپن مواردی نظیر بهبود عملکرد کبد در هپاتیت مزمن (برای لائنک) یا درمان علائم یائسگی (برای ملسمون) است، پزشکان به‌صورت خارج از برچسب از آن‌ها جهت مشکلات اسکلتی‌عضلانی از جمله دردهای زانو نیز استفاده کرده‌اند. تزریق عضلانی معمولاً در ناحیه بازو یا باسن انجام می‌شود و جذب سیستمیک دارد. برخی بیماران گزارش کرده‌اند که دوره‌های تزریق عضلانی عصارهٔ جفت (مثلاً هفتگی یا ماهانه) به کاهش دردهای مفصلی و بهبود انرژی عمومی‌شان کمک کرده است (شاید به دلیل اثرات ضدالتهاب سیستمیک). با این حال، شواهد علمی مستقیمی برای اثر تزریق عضلانی یا خوراکی پلاسنتا در آرتروز زانو وجود ندارد و بیشتر توصیه‌ها حول تزریق موضعی آن در مفصل است. - محصولات موضعی یا خوراکی:
در بازار مکمل‌ها، فرآورده‌های حاوی عصارهٔ جفت حیوانی (مثلاً جفت گوسفند) به صورت کپسول‌های خوراکی یا کرم‌های موضعی هم عرضه می‌شوند. ادعا می‌شود که این محصولات می‌توانند به بهبود درد مفاصل یا سلامت پوست کمک کنند، اما مدارک علمی معتبری برای اثربخشی مصرف خوراکی یا موضعی پلاسنتا در آرتروز وجود ندارد. دلیلش آن است که ترکیبات بزرگ مولکولی موجود در عصارهٔ جفت احتمالاً در دستگاه گوارش تجزیه می‌شوند و به مفصل نمی‌رسند. از این رو، تزریق مستقیم فعلاً منطقی‌ترین و مؤثرترین راه رساندن این مواد به مفصل زانو محسوب می‌شود.
نکتهٔ قابل ذکر این که عصارهٔ جفت انسانی مورد استفاده در بیشتر تحقیقات، معمولاً به شکل فرآوری‌شده و استریل (هیدرولیزه یا سوسپانسیون پردازش‌شده) بوده است. این فرآورده‌ها توسط شرکت‌های تخصصی تهیه شده و اغلب منجمد، خشک‌شده یا به صورت پودر برای تزریق آماده می‌شوند. پردازش جفت شامل استریل‌سازی و گاه حذف سلول‌ها (دسیلولاریزاسیون) است تا خطر انتقال بیماری‌ها یا واکنش ایمنی به حداقل برسد. بنابراین بیماران مستقیماً با بافت خام جفت مواجه نمی‌شوند، بلکه یک محلول دارویی استانداردشده از آن را دریافت می‌کنند.
عوارض جانبی و ایمنی
یکی از دغدغه‌های مهم در هر درمان بیولوژیک، ایمنی و عوارض جانبی آن است. خوشبختانه، شواهد موجود نشان می‌دهد که درمان با عصارهٔ جفت (انسانی) در مجموع ایمن بوده و عوارض حاد و شدیدی در پی نداشته است. در ادامه به جزئیات بیشتر می‌پردازیم:
در مطالعات بالینی منتشرشده، هیچ موردی از عوارض جدی یا تهدیدکننده گزارش نشده است. برای مثال، در یک کارآزمایی ۲۰۰ نفره، نوع و تعداد عوارض گزارش‌شده در گروه دریافت‌کنندهٔ تزریق جفت مشابه گروه تزریق اسید هیالورونیک بود (در حد درد و تورم خفیف محل تزریق) و هر دو شبیه درمان‌های رایج بودند؛ در حالی‌که در گروه دارونما هیچ عارضه‌ای دیده نشد. این امر نشان می‌دهد که تزریق پلاسنتا عارضه‌ای فراتر از یک تزریق معمولی مفصلی ندارد. عوارض خفیف مشاهده‌شده شامل درد یا سوزش موقت در محل تزریق، تورم گذرا، احساس گرمی یا سفتی مختصر در مفصل بوده است که طبق گزارش‌ها طی چند روز تا حداکثر دو هفته برطرف شده‌اند.
در مطالعات آسیایی نیز واکنش‌های منفی حادی گزارش نشد و حتی با تزریق مکرر (مثلاً پنج نوبت هفتگی)، بیماران تحمل خوبی نسبت به درمان داشتند. تنها شکایات مختصری مثل درد هنگام تزریق یا کوفتگی زودگذر عضله در برخی بیماران ذکر شده است.
عوارض احتمالی نادر:
با توجه به اینکه عصارهٔ جفت از بافت انسانی تهیه می‌شود، امکان واکنش‌های آلرژیک شدید (شوک آنافیلاکسی) هرچند بسیار نادر، به صورت تئوری وجود دارد. گزارش‌هایی وجود دارد که در حدود ۲٫۶٪ بیماران درد در محل تزریق و در کمتر از ۰٫۵٪ موارد واکنش‌های حساسیتی مثل راش پوستی، خارش یا تب خفیف مشاهده شده است. مورد منفردی از برجستگی و سفتی محل تزریق و یک مورد خفیف ژنیکوماستی (بزرگی پستان در مردان) نیز گزارش شده که مشخص نیست به دارو مرتبط بوده باشد.
هیچ‌گونه انتقال بیماری عفونی تا به امروز در اثر استفاده از این فرآورده‌ها گزارش نشده است، هرچند تولیدکنندگان تأکید می‌کنند که با وجود همهٔ تست‌های ویروسی دقیق، به‌طور تئوری نمی‌توان ریسک انتقال عوامل ناشناخته را به صفر رساند. به همین دلیل، نظارت بر بیمار پس از تزریق و رعایت پروتکل‌های غربالگری اهداکنندگان جفت بسیار مهم است.
برخی عوارض خفیف دیگر که به‌ندرت ذکر شده‌اند عبارتند از: ایجاد جوش یا آکنه موقت (احتمالاً به دلیل تحریک هورمونی یا چربی پوست توسط فاکتورهای رشد جفت)، سردرد یا خواب‌آلودگی خفیف در برخی افراد حساس، یا احساس گر گرفتگی. این موارد معمولاً زودگذر بوده و نیاز به درمان خاصی نداشته‌اند.
در مجموع، می‌توان گفت پروفایل ایمنی عصارهٔ جفت قابل قبول است و عوارض جانبی آن قابل مدیریت و عمدتاً موقتی هستند. البته بیماران دارای سابقه آلرژی شدید، یا کسانی که سیستم ایمنی بسیار حساسی دارند، باید احتیاط بیشتری کنند و تحت نظر پزشک، دوز کم آزمایشی دریافت نمایند. همچنین همانند هر تزریق داخل مفصلی، رعایت استریل بودن فرآورده و محیط تزریق ضروری است تا از عفونت‌های احتمالی جلوگیری شود.
وضعیت قانونی و تأییدیه‌ها در کشورهای مختلف
وضعیت حقوقی و پذیرش نهادهای بهداشتی برای درمان آرتروز با عصارهٔ جفت در کشورهای گوناگون متفاوت است:
ایالات متحده آمریکا:
تاکنون سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) هیچ فرآوردهٔ حاوی عصارهٔ جفت را برای درمان آرتروز زانو به صورت نهایی تأیید نکرده است. محصولات مرتبط عمدتاً تحت مقولهٔ تحقیقات بالینی یا استفادهٔ محدود قرار دارند. طبق مقررات FDA، بافت‌های انسانی اگر حداقل دستکاری را داشته باشند و برای کاربرد “همولوگ” (مشابه کارکرد طبیعی بافت) استفاده شوند، می‌توانند بدون نیاز به مجوز دارویی به بازار عرضه شوند. اما کاربرد جفت در مفصل زانو همولوگ محسوب نمی‌شود (چرا که جفت در بدن نقش تغذیه جنین را دارد، نه ترمیم مفصل)؛ بنابراین فرآورده‌های تزریقی جفت از نظر FDA یک فرآوردهٔ بیولوژیک نیازمند مجوز به حساب می‌آیند.
در سال‌های اخیر چند شرکت کارآزمایی‌های بالینی را برای اخذ تأییدیه FDA آغاز کرده‌اند. این مطالعات هنوز در مراحل ارزیابی هستند. در حال حاضر، استفاده از تزریق‌های آمنیوتیک/جفتی در آمریکا صرفاً به‌صورت کارآزمایی تحقیقاتی یا در چارچوب استفادهٔ دلسوزانه انجام می‌شود و استفاده گسترده و تبلیغ تجاری آن غیرمجاز است. FDA در سال ۲۰۲۱ هشدار داده است که کلینیک‌های ارائه‌دهندهٔ درمان‌های سلول‌بنیادی و بافت‌های زایمانی (از جمله جفت) بدون مجوز، تحت پیگرد قرار خواهند گرفت.
اروپا:
در اتحادیه اروپا نیز هنوز هیچ داروی مشتق از پلاسنتا برای آرتروز مجوز رسمی نگرفته است. البته بافت‌های آمنیوتیک در برخی موارد برای ترمیم زخم‌ها یا مصارف ارتوپدی خاص تأییدیه دارند، اما کاربرد آن‌ها در آرتروز زانو عمدتاً در حد مطالعات بالینی است. برخی کشورهای اروپایی ممکن است اجازهٔ استفادهٔ موردی (مثلاً در قالب hospital exemption) بدهند، ولی به طور کلی این روش جزو درمان‌های استاندارد توصیه‌شده نیست. با این حال، توجه محققان اروپایی به این موضوع در حال افزایش است. در آینده احتمال دارد با نتایج مثبت پژوهش‌ها، شرکت‌های اروپایی نیز برای مجوز گرفتن اقدام کنند.
آسیا (ژاپن، کره جنوبی، چین و …):
در برخی کشورهای آسیایی، استفاده از فرآورده‌های جفت مقبولیت و سابقهٔ بیشتری دارد. ژاپن از دهه‌های قبل دو فرآوردهٔ تزریقی عصارهٔ جفت (Laennec و Melsmon) را به‌عنوان دارو تأیید کرده است. اگرچه اندیکاسیون اصلی آن‌ها آرتروز نیست، پزشکان ژاپنی به صورت off-label از آن برای دردهای مفصلی نیز بهره می‌گیرند.
کره جنوبی نیز در طب سنتی/مدرن خود از چیزی به نام “هومینیس پلاسنتا فارماکوپونکچر” (Hominis Placenta Pharmacopuncture) استفاده می‌کند که همان تزریق عصارهٔ جفت انسانی در نقاط طب سوزنی است. این روش تحت نظارت وزارت بهداشت کره و در بیمارستان‌های طب شرقی انجام می‌شود. گزارش‌های کره‌ای نتایج مثبت و ایمنی خوب این روش را تأیید کرده‌اند.
در چین و برخی کشورهای دیگر نیز تحقیقات روی پلاسنتا و حتی جفت حیوانی (مثلاً گوسفندی) در حال انجام است، اما اطلاعات دقیق تأییدیه‌ها در دسترس نیست. به طور کلی، می‌توان گفت آسیا در زمینهٔ استفاده از پلاسنتا در پزشکی پیشروتر بوده و بخش عمده‌ای از مطالعات انسانی در این ناحیه صورت گرفته است.
ایران:
در ایران نیز پژوهش در این حیطه آغاز شده و شرکت‌های دانش‌بنیان مشغول توسعهٔ محصولات مرتبط هستند. به عنوان نمونه، یک کارآزمایی بالینی در ایران بررسی تزریق سلول‌های مزانشیمی جفت در آرتروز زانو را انجام داده که نتایج اولیه حاکی از ایمنی و بهبود علائم تا هفته ۲۴ بوده است. همچنین عصاره جفت انسانی در شرایط استاندارد مطابق با GMP در شرکت سیناسل تولید شده که برای انجام کارآزمایی های بالینی در اختیار محققان کشور قرار میگیرد.
البته هنوز این روش به صورت رسمی و گسترده در پروتکل‌های درمانی کشور وارد نشده و احتمالاً نیاز به کارآزمایی‌های بالینی بزرگ‌تر و اخذ مجوزهای لازم دارد. با توجه به شیوع بالای آرتروز در ایران و هزینه‌های سنگین جراحی، در صورت اثبات اثربخشی، این روش می‌تواند مورد استقبال قرار گیرد.
جمع‌بندی و چشم‌انداز آینده
عصارهٔ جفت (پلاسنتا) به دلیل دارا بودن ترکیبات فعال زیستی، به عنوان یک رویکرد نوین در درمان آرتروز زانو مطرح شده است. شواهد کنونی – از مطالعات آزمایشگاهی گرفته تا کارآزمایی‌های بالینی کوچک – نشان می‌دهد که این روش می‌تواند التهاب مفصل را کاهش دهد، درد را تسکین ببخشد و احتمالاً با تحریک بازسازی غضروف، از پیشرفت بیماری جلوگیری کند. نتایج امیدوارکننده‌ای از کاهش درد تا حدود یک‌سال با یک بار تزریق گزارش شده و برخی بیماران بهبود معناداری در کیفیت زندگی خود تجربه کرده‌اند.
در کنار اثربخشی، ایمنی مناسب و فقدان عوارض جدی از نقاط قوت این روش در شواهد فعلی است. البته باید در نظر داشت که اکثر مطالعات انجام‌شده دارای حجم نمونه محدود بوده و برای قطعیت علمی، نیازمند کارآزمایی‌های بزرگ تصادفی‌شده و دوسوکور هستیم تا تأثیر عصارهٔ جفت را در مقایسه با درمان‌های استاندارد یا دارونما با دقت بیشتری مشخص کنند. خوشبختانه چنین تحقیقاتی در حال اجرا است و طی یکی دو سال آینده داده‌های قوی‌تری در این زمینه منتشر خواهد شد.
از منظر مکانیسم عمل، هنوز پرسش‌های علمی جالبی باقی است: مثلاً دقیقاً کدام مولکول‌ها یا فاکتورهای موجود در پلاسنتا بیشترین نقش را در ترمیم غضروف ایفا می‌کنند؟ آیا می‌توان عصارهٔ جفت را استانداردسازی کرد تا دوز و ترکیب آن همواره یکنواخت باشد؟ بهترین فرکانس تزریق چقدر است (یک بار در سال، یا چند بار در سال)؟ و آیا ترکیب این درمان با سایر روش‌ها (مثل پلاسمای غنی از پلاکت یا فیزیوتراپی) می‌تواند اثر هم‌افزایی داشته باشد؟ این‌ها سؤالاتی هستند که تحقیقات جاری به دنبال پاسخ آن‌ها هستند.
از منظر قانونی و کاربرد عملی، در حال حاضر بیماران ممکن است فقط از طریق شرکت در یک کارآزمایی بالینی یا مراجعه به مراکز محدود و متخصص بتوانند به این درمان دسترسی داشته باشند. توصیه می‌شود بیمارانی که علاقه‌مند به این روش هستند، حتماً با متخصص ارتوپدی یا روماتولوژی خود مشورت کرده و دربارهٔ در دسترس بودن کارآزمایی‌ها یا کلینیک‌های معتبر اطلاع کسب کنند. خودداری از مراجعه به مراکز غیرمجاز بسیار مهم است؛ چرا که تزریق فرآورده‌های بیولوژیک تصفیه‌نشده یا غیراستاندارد می‌تواند خطراتی جدی مانند عفونت یا واکنش آلرژیک در پی داشته باشد.
در مجموع، درمان آرتروز زانو با عصارهٔ جفت نویدبخش به‌نظر می‌رسد و موجی از امید را برای بیماران و پزشکان ایجاد کرده است. اگر تحقیقات بزرگ‌تر نیز اثربخشی آن را تأیید کنند، این روش می‌تواند به عنوان یک گزینهٔ درمانی تجدیدپذیر و غیرجراحی در کنار سایر روش‌ها قرار گیرد و به بهبود زندگی میلیون‌ها بیمار مبتلا به آرتروز کمک کند. البته تا آن زمان، باید با دیدی واقع‌بینانه و مبتنی بر شواهد پیش رفت و منتظر نتایج قطعی علم ماند. امید آن است که پلاسنتا – این عضو شگفت‌انگیز دوران جنینی – این بار نقشی شفا‌بخش برای دردهای مفصلی ما ایفا کند.
منابع و مراجع علمی و کلینیکی
- پارک K.M. و همکاران. اثرات درمانی تزریق نقطه‌ای عصارهٔ جفت در آرتروز زانو. مجلهٔ پزشکی تلفیقی، ۲۰۱۷.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28285618 - کیم C.H. و همکاران. مطالعهٔ تطبیقی تزریق داخل‌مفصلی و تزریق نقطه‌ای عصارهٔ هومینیس پلاسنتا در بیماران آرتروز زانو.
https://www.kci.go.kr/kciportal/ci/sereArticleSearch/ciSereArtiView.kci?sereArticleSearchBean.artiId=ART002686878 - مندلباوم B. و همکاران. ایمنی و اثربخشی تزریق آلوگرافت آمنیوتیک در آرتروز زانو: کارآزمایی تصادفی ۱۲ماهه. مجله Arthroscopy، ۲۰۲۱.
https://www.organogenesis.com/pdf/ReNu-Patient-Brochure-pages-050820.pdf - دی‌ماتئو B. و همکاران. فرآورده‌های مشتق از جفت در درمان آرتروز زانو: مرور سیستماتیک شواهد بالینی. مجله Arthroscopy، ۲۰۲۳.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37116549 - Gwam C. و همکاران. Human placental extract: a potential therapeutic in treating osteoarthritis. Annals of Translational Medicine، ۲۰۱۹.
https://doi.org/10.21037/atm.2019.10.20 - Safety and efficacy of allogenic placental mesenchymal stem cells in knee osteoarthritis:
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S146532491830673X
- NewYork-Presbyterian Hospital. Placental Allograft: A Regenerative Therapy for Osteoarthritis.
https://www.nyp.org/publications/professional-advances/rehab/placental-allograft-a-regenerative-therapy-for - U.S. Centers for Medicare & Medicaid Services (CMS).
https://www.cms.gov/medicare-coverage-database/view/lcd.aspx?lcdid=39877&ver=4 - Japan Bio Products Co., Ltd. LAENNEC – بروشور رسمی محصول دارویی عصارهٔ جفت انسانی.
https://jbpglobal.placenta.co.jp/medical_products/laennec/ - Pew Charitable Trusts. Harms Linked to Unapproved Stem Cell Interventions.
https://www.pewtrusts.org/en/research-and-analysis/issue-briefs/2021/06/harms-linked-to-unapproved-stem-cell-interventions-highlight-need-for-greater-fda-enforcement
- Cells4Life. Placenta Injections for Arthritis.
https://cells4life.com/2021/01/placenta-injection-helps-alleviate-painful-symptoms-of-arthritis - Koenji Clinic (Tokyo). Placenta Injection for Musculoskeletal Health.
https://koenji.clinic/en/menu-en/injection - CellLabs. Beginner’s Guide to Sheep Placenta.
https://www.celllabs.co/blogs/product/beginners-guide-to-sheep-placenta-e01/ - شرکت دانش‌بنیان سیناسل – درمان آرتروز با عصاره جفت
https://www.sinacellco.com/درمان-آرتروز-زانو-با-عصاره-جفت/
