سوالبارد (Svalbard) یک مجمع‌الجزایر نروژی است که در اقیانوس منجمد شمالی، بین سرزمین اصلی نروژ و قطب شمال قرار دارد. بزرگ‌ترین جزیرهٔ آن اسپیتس‌برگن (Spitsbergen) است و سایر جزایر مهم آن شامل اجدیا (Edgeøya) و بارنتس (Barentsøya) می‌شود. این منطقه از نظر جغرافیایی یکی از شمالی‌ترین مناطق مسکونی دنیا محسوب می‌شود.
وضعیت سیاسی و حاکمیت
سوالبارد تحت حاکمیت کشور نروژ است، اما وضعیت حقوقی آن متفاوت از سایر مناطق نروژ است. نروژ در سال ۱۹۲۰ با امضای پیمان سوالبارد (Svalbard Treaty) رسماً حاکمیت خود بر این منطقه را به‌دست آورد.
پیمان سوالبارد چیست؟
پیمان سوالبارد یک توافق بین‌المللی است که در سال ۱۹۲۰ در پاریس امضا شد. نکات اصلی این پیمان عبارت‌اند از:
- نروژ حاکمیت کامل بر سوالبارد دارد، اما باید اصول خاصی را رعایت کند.
- تمام کشورهای امضاکننده پیمان، حق فعالیت اقتصادی برابر در سوالبارد دارند؛ از جمله استخراج منابع، ماهیگیری، تحقیقات علمی و غیره.
- منطقه باید غیرنظامی باقی بماند. یعنی نروژ حق ندارد پایگاه نظامی در آن مستقر کند.
- مالیات‌ها در سوالبارد باید محدود و فقط برای تأمین هزینه‌های محلی باشد؛ نروژ نمی‌تواند از آنجا درآمد ملی دریافت کند.
بیش از ۴۰ کشور این پیمان را امضا کرده‌اند، از جمله آمریکا، روسیه، فرانسه و چین.
تاریخچه سوالبارد
- قرون وسطی و اکتشافات اولیه: احتمالاً وایکینگ‌ها یا ماهیگیران روس و هلندی پیش از قرن ۱۵ این منطقه را دیده بودند، اما اطلاعات مستند از سال ۱۵۹۶ آغاز می‌شود، زمانی که کاشف هلندی ویلم بارنتس آن را کشف کرد.
- قرن ۱۷ تا ۱۹: در این مدت سوالبارد بیشتر محل صید نهنگ و شکار فوک توسط کشورهای اروپایی بود.
- قرن ۲۰: با کشف زغال‌سنگ، کشورهای مختلف مثل نروژ و شوروی اقدام به ساخت شهرک‌های معدنی در جزیره کردند.
- ۱۹۲۰: امضای پیمان سوالبارد و واگذاری حاکمیت رسمی به نروژ.
- جنگ جهانی دوم: سوالبارد مورد حمله آلمان‌ها قرار گرفت و برخی از تأسیسات آن تخریب شد.
- دوران معاصر: امروزه سوالبارد بیشتر به‌عنوان منطقه‌ای برای تحقیقات علمی قطبی، گردشگری ماجراجویانه، و محیط‌زیست طبیعی بکر شناخته می‌شود. همچنین میزبان بانک جهانی بذر (Svalbard Global Seed Vault) است.
چرا آلمان به سولبارد حمله کرد ؟
اینا مهم‌ترین دلایل حمله آلمان به سوالبارد بودن:
۱. استخراج زغال‌سنگ
در اون زمان، سوالبارد دو شهرک معدنی فعال داشت؛ یکی متعلق به نروژ (Longyearbyen) و یکی متعلق به شوروی (Barentsburg). زغال‌سنگ برای تأمین سوخت کشتی‌ها، کارخانه‌ها و نیروگاه‌ها اهمیت زیادی داشت، مخصوصاً در شرایط جنگی. آلمان می‌خواست این منبع تأمین سوخت رو از بین ببره یا کنترلش رو به دست بگیره تا به دشمن‌هاش ضربه بزنه.
۲. موقعیت جغرافیایی استراتژیک
سوالبارد موقعیتی عالی برای نظارت و پایش فعالیت‌های دریایی و هوایی در منطقه‌ی شمالی اقیانوس اطلس و قطب شمال داشت. آلمان‌ها علاقه‌مند بودن ایستگاه‌های هواشناسی در اونجا راه بندازن تا اطلاعات آب‌وهوایی دقیق‌تری برای ناوگان و زیردریایی‌هاشون داشته باشن.
۳. قطع ارتباط شوروی و متفقین
آلمان قصد داشت از دسترسی شوروی به منابع و ارتباط با متفقین جلوگیری کنه. حضور شوروی در سوالبارد یک پایگاه کوچیک ولی نمادین بود، و آلمان با تخریب اون پایگاه‌ها، می‌خواست پیام بده و هم‌زمان دسترسی به منابع رو محدود کنه.
در سال ۱۹۴۳، نیروهای آلمانی در عملیاتی به اسم Operation Zitronella به لانگییربین حمله کردن، تأسیسات رو تخریب کردن و منطقه رو برای مدتی اشغال کردن. اما چون جمعیتش کم بود و درگیری نظامی اصلی اونجا وجود نداشت، حمله بیشتر جنبه‌ی استراتژیک و تخریبی داشت، نه اشغال بلندمدت.
پس با این‌که سوالبارد خالی یا کم‌جمعیته، ولی در جنگ جهانی هم سوخت، هم اطلاعات، و هم موقعیت جغرافیایی مهمی داشت که باعث شد تبدیل به هدف بشه.
جمعیت و زندگی در سوالبارد
حدود ۲۵۰۰ نفر در سوالبارد زندگی می‌کنند. بیشتر آن‌ها در شهر لانگییربین (Longyearbyen) ساکن‌اند. زندگی در این منطقه با چالش‌هایی مثل سرمای شدید، تاریکی چندماهه در زمستان، و حضور خرس‌های قطبی همراه است.
جزایر مهم سوالبارد
- اسپیتس‌برگن (Spitsbergen)
بزرگ‌ترین و مهم‌ترین جزیره‌ی سوالبارد است. اکثر جمعیت منطقه در همین جزیره زندگی می‌کنند. - اِجْدِیا (Edgeøya)
جزیره‌ای بزرگ در شرق سوالبارد که خالی از سکنه است و بیشتر زیست‌محیطی و محافظت‌شده است. - بارنتس‌اویا (Barentsøya)
جزیره‌ای در جنوب شرقی اسپیتس‌برگن که بیشتر برای تحقیقات علمی و حیات‌وحش شناخته می‌شود. - نورداوستلاندت (Nordaustlandet)
دومین جزیره بزرگ سوالبارد، کاملاً خالی از سکنه ولی پوشیده از یخچال‌های طبیعی. - یان ماین (Jan Mayen)
جزیره‌ای جدا از سوالبارد، اما تحت ادارهٔ نروژ. این جزیره نظامی و تحقیقاتی است و اغلب به اشتباه در کنار سوالبارد نام برده می‌شود.
شهرها و سکونت‌گاه‌های مهم
- لانگییربین (Longyearbyen) – متعلق به نروژ
- پرجمعیت‌ترین شهر سوالبارد (حدود ۲٬۰۰۰ نفر).
- مرکز اداری، اقتصادی، آموزشی و گردشگری.
- فرودگاه، بانک، مدرسه، دانشگاه UNIS و حتی کلیسا دارد.
- نماد مدرنیته در دل قطب شمال.
- بارنتس‌بورگ (Barentsburg) – متعلق به روسیه
- دومین شهرک بزرگ سوالبارد (حدود ۴۰۰ نفر).
- تحت ادارهٔ شرکت روسی Arktikugol.
- روس‌ها طبق پیمان سوالبارد اجازه دارند اینجا معدن‌کاری کنند.
- روسی زبان رسمی محلی است و معماری و فضای شهری شوروی‌گونه دارد.
- نی‌آلسوند (Ny-Ålesund) – متعلق به نروژ
- یکی از شمالی‌ترین سکونت‌گاه‌های دائمی جهان.
- به‌طور کامل به تحقیقات علمی اختصاص دارد (پایگاه‌های آلمان، چین، کره جنوبی، ایتالیا و نروژ).
- سکنه محدود، فقط پژوهشگران.
- سویگروتا (Sveagruva) – متعلق به نروژ
- یک شهرک معدنی متروکه.
- قبلاً محل استخراج زغال‌سنگ بود اما اکنون بسته شده و خالی است.
وضعیت مالکیت و حاکمیت
سوالبارد تحت حاکمیت رسمی کشور نروژ است. با این حال، طبق پیمان سوالبارد (۱۹۲۰):
- نروژ مالک سرزمین است و اختیار کامل اداری دارد.
- اما کشورهای دیگر حق فعالیت اقتصادی برابر در منطقه دارند.
- بنابراین، روسیه با استناد به این پیمان، در سوالبارد معدن‌کاری می‌کند و شهرک بارنتس‌بورگ را اداره می‌کند.
- چند کشور دیگر مثل چین، آلمان، فرانسه، ایتالیا، کره جنوبی هم در نی‌آلسوند پایگاه علمی دارند، ولی مالک نیستند.
