چند روزی هست به شدت درگیر بحث ژنتیک و ورزش هستم. اینکه ژنتیک چطور میتواند تاثیر مستقیم در ورزش داشته باشد. آیا صرفا استعداد است یا ژنتیک میتواند در مسیر رسیدن به اهداف ورزشی به من کمک کند ؟
ژنتیک و استعداد ورزشی
خب بدون شک اولین ویژگی ژنتیک ورزش مشخص کردن استعداد است. استعداد ورزشی یکی از ویژگی هایی است که بدون شک در موفقیت شما موثر است. یک مثال ساده در این بخش این است که آیا اگر من هم به اندازه لئونل مسی تمرین کنم، لئونل مسی میشوم ؟
چند مثال جالب در دنیای ورزش وجود دارد. یک ورزشکار حرفه ای به نام janja garnbret در ورزش سنگنوردی بانوان وجود دارد. این ورزشکار همیشه و همیشه اول هست. سایر ورزشکاران هرچه تلاش میکنند نهایتا برای مقام دوم و سوم جهان در حال مبارزه هستند. تا janja garnbret هست کسی اول نمیشود !!
یا از سنگنوردی بگذریم، به میانگین قد تکواندو کاران دختر ایرانی که در المپیک امسال طلا گرفتند دقت کرده اید ؟ کیمیا علیزاده با قد 1.84 مدال برنز المپیک را میبرد. میانگین قدی در سن کیمیا حدود 1.60 است. پس کیمیا یک تفاوت ژنتیکی واضح و مشخص با دیگران دارد. البته توانایی بدنی، قدرت و استقامت او هم ژنتیکی است. به نظر شما اگر یک دختر 5 ساله را از ابتدا تحت نظر مربی برجسته ای تعلیم دهیم، بدون ژنتیک ! در سن 25 سالگی میتواند مدال المپیک دریافت کند ؟؟؟
استعداد ورزشی در انتخاب رشته و مسیر ورزشی تاثیر زیادی دارد. به نظر من اولین رسالت ژنتیک این است که استعدادهای برتر را معرفی کند و به آنها یاداوری کند که در درون آنها یک مسی، کیمیا، جانجا یا یوسِین بولت وجود دارد.
بد نیستدر اینجا اشاره ای بکنیم که به نظر شما کسی میتواند بدون زمینه ژنتیکی سریع ترین انسان روی کره زمین نام بگیرد ؟؟ به نظر شما یوسین بولت چه ژنی دارد که ممکن است باعث این توانمندی ویژه او شده باشد ؟؟
ژنتیک، تغذیه ورزشی و مکمل ها
خب، ناامید نشوید ! ژنتیک تنها استعداد شما را به شما ارائه نمیکند بلکه میتواند به شما برنامه ورزشی هم ارائه کند. علم ژنتیک میتواند با توجه به زیرساخت های بدنی شما به شما راهکارهایی را ارائه کند تا بتوانید بدن خود را برای مسابقه آماده کنید. اگرچه مثال اول ما چندان ورزشی به نظر نمیرسد، اما ژن مربوط به کمبود ویتامین D میتواند باعث شود که کودک دچار کوتاهی قد ناشی از کمبود ویتامین شود که با دانستن این موضوع با مکمل یاری کودک در سنین کودکی، این کوتاهی قد را جبران خواهید کرد.
یا اینکه بدن شما تا چه اندازه کافئین را تحمل میکند. و اگر شما نسبت به کافئین حساس هستید نباید قل از ورزش نوشیدنی کافئین دار مصرف کنید. فردی که متابولیسم ضعیف کافئین دارد، با مصرف انرژی زای کافئین دار دچار افزایش ضربان قلب شده و ظرفیت هوازی او کاهش و ریکاوری او افزایش میابد و به قول معروف، بازی نکرده ! بازی را باخته
از دیگر موارد مهم در تمرینات ورزشی مصرف مکمل های ورزشی است که میتواند کاملا تحت تاثیر ژنتیک باشد. شما باید نقاط ضعف و قوت خود را بدانید و از متابولیسم بدن خود آگاهی داشته باشید و بر اساس آن وضعیت بدن خود را برنامه ریزی کنید. شاید قبل از ورزش نیازمند مصرف ویتامین خاصی داشته باشید یا مکمل هایی مثل آرژینین، کارنیتین یا آمینواسیدهای شاخه دار برای شما مفید یا مضر باشد. این را ژنتیک تعیین میکند !!
در بعضی از افراد، نقص در ترشح هورمون رشد وجود دارد و ممکن است در رشد عضلانی و یا رشد قدی دچار اختلال باشند. ژنتیک نه تنها به شما کمبود هورمون را اعلام میکند، بلکه وضعیت گیرنده های هورمونی را هم بررسی میکند و به شما تذکر میدهد که شما نیازمند مقادیر بیشتری هورمون رشد هستید و بدن شما تنها مقدار استاندارد را تولید کرده است.
ژنتیک و آسیب های ورزشی
آسیب های ورزشی نیز یکی از حوزه هایی است که ژنتیک در آن دخالت زیادی دارد. آسیب های تاندون ها، رباط سلیبی و حتی آسیب های استخوانی به ژنتیک شما مربوط است. اطلاع از ریسک ژنتیکی آسیب برای شما یه مزیت است زیرا میتوانید قبل از آسیب عضلات درگیر در آن بخش را به صورت ویژه تقویت کنید. یا از فشارهای ناگهانی در بخشی که در آن ضعیف هستید جلوگیری کنید.
ژنتیک انعطاف
ژنتیک در همه ابعاد ورزشی ما تاثیر دارد !! اما در بعضی از بخش ها تاثیر بیشتری و در بعضی تاثیر کمتری دارد. من قصد ندارم در این مقاله در مورد موضوعات علمی صحبت کنم یا اسم ژن خاصی را ارائه کنم. صرفا موضوعاتی که در هفته های گذشته مورد بررسی قرار دادم را عنوان میکنم. یکی از این حوزه ها انعطاف بدنی است !
ژنتیک میتواند تاثیر قابل توجهی بر انعطاف‌پذیری ورزشکاران داشته باشد. انعطاف‌پذیری به ظرفیت عضلات و بافت‌های نرم بدن برای کشش و حرکت در دامنه‌های مختلف اشاره دارد، و عوامل ژنتیکی می‌توانند نقش مهمی در تعیین این ویژگی ایفا کنند.
عوامل ژنتیکی که می‌توانند بر انعطاف‌پذیری تاثیر بگذارند شامل موارد زیر هستند:
- ساختار بافت همبند: ویژگی‌هایی مانند مقدار و نوع کلاژن در بافت‌های همبند بدن میتواند بر میزان انعطاف‌پذیری تاثیر بگذارد. برخی افراد به طور ژنتیکی دارای بافت‌های همبند انعطاف‌پذیرتری هستند.
- ویژگی‌های عضلانی: ژنتیک میتواند بر نوع و توزیع فیبرهای عضلانی تاثیر بگذارد. برای مثال، نوع فیبرهای عضلانی (کند انقباض یا سریع انقباض) میتواند بر نحوه واکنش عضلات به کشش تاثیر بگذارد.
- تحمل و پاسخ به تمرینات: افراد مختلف ممکن است به روش‌های مختلف تمرین پاسخ دهند و سرعت پیشرفت در تمرینات انعطاف‌پذیری میتواند تحت تاثیر ژنتیک باشد.
با این حال، مهم است به یاد داشته باشید که ژنتیک تنها یکی از عوامل موثر است و تمرین منظم، کشش مناسب، و سبک زندگی سالم می‌توانند تاثیرات زیادی بر انعطاف‌پذیری داشته باشند. با تلاش و تمرین، بسیاری از افراد می‌توانند انعطاف‌پذیری خود را بهبود بخشند، حتی اگر ژنتیک به صورت پیش‌فرض محدودیت‌هایی را ایجاد کرده باشد.
استراتژی و هوش ورزشی (Sport Intelligence)
برای قهرمان شدن فقط فیزیک مهم نیست، بلکه هوش ورزشی فرد نیز باید در حدی باشد که تصمیمات سریع و به موقع را اتخاذ کند. هوش ورزشی در ورزش های مختلف کاربردهای مختلفی دارد.
استراتژی و هوش ورزشی (Sport Intelligence) به مجموعه‌ای از توانایی‌های شناختی و تحلیلی اشاره دارد که به ورزشکاران کمک میکند تا در عملکرد ورزشی خود بهینه عمل کنند. این توانایی‌ها شامل موارد زیر است:
۱. تجزیه و تحلیل موقعیت‌ها (Situational Analysis)
توانایی تجزیه و تحلیل وضعیت‌های مختلف در طول مسابقه یا تمرین. این شامل درک و پیش‌بینی حرکات حریف، تحلیل استراتژی‌های مختلف و شناسایی نقاط قوت و ضعف است.
۲. تصمیم‌گیری سریع (Quick Decision-Making)
توانایی اتخاذ تصمیمات سریع و مؤثر در شرایط فشار و استرس. این مهارت به ورزشکاران کمک میکند تا بهترین اقدام را در کوتاه‌ترین زمان ممکن انتخاب کنند.
۳. پیش‌بینی حرکات حریف (Anticipation)
توانایی پیش‌بینی حرکات آینده حریف و برنامه‌ریزی برای واکنش‌های مناسب. این مهارت به ویژه در ورزش‌های رقابتی و تیمی اهمیت دارد.
۴. مدیریت استراتژیک (Strategic Management)
توانایی ایجاد و پیاده‌سازی استراتژی‌های مؤثر برای رسیدن به اهداف ورزشی. این شامل تحلیل نقاط قوت و ضعف حریف، تنظیم تاکتیک‌ها و تغییر استراتژی در طول بازی است.
۵. درک الگوهای بازی (Pattern Recognition)
توانایی شناسایی و درک الگوهای خاص در بازی که میتواند به ورزشکاران کمک کند تا حرکت‌های پیش‌بینی‌شده را شناسایی کنند و در نتیجه عملکرد بهتری داشته باشند.
۶. خودآگاهی و خود تنظیمی (Self-Awareness and Self-Regulation)
توانایی شناخت نقاط قوت و ضعف خود و تنظیم احساسات و رفتارها برای بهبود عملکرد. این شامل مدیریت استرس و تمرکز نیز می‌شود.
۷. تعامل و ارتباطات (Interaction and Communication)
توانایی برقراری ارتباط مؤثر با اعضای تیم و مربیان، که به هماهنگی بهتر و اجرای استراتژی‌های مشترک کمک میکند.
۸. آموزش و یادگیری (Learning and Adaptation)
توانایی یادگیری از تجربیات گذشته و تطبیق با شرایط جدید. این شامل توانایی تحلیل شکست‌ها و موفقیت‌ها برای بهبود عملکرد آینده است.
تأثیر ژنتیک و تمرینات
ژنتیک میتواند در ایجاد پایه‌ای برای هوش ورزشی تاثیر داشته باشد، اما این مهارت‌ها عمدتاً از طریق تمرین و تجربه بهبود می‌یابند. ورزشکارانی که تمرینات ذهنی و شناختی انجام می‌دهند و از فرصت‌های تحلیلی استفاده میکنند، می‌توانند توانایی‌های استراتژیک و هوش ورزشی خود را به طور قابل توجهی افزایش دهند.
در نهایت، استراتژی و هوش ورزشی به ورزشکاران کمک میکند تا عملکرد بهتری داشته باشند و در شرایط رقابتی پیچیده، تصمیمات هوشمندانه‌تری بگیرند.
چه عواملی تحت تاثیر ژنتیک هستند ؟
عوامل مختلفی هستند که در موفقیت ورزشکار تاثیر دارند و ژنتیک نیز در آنها نقش دارد. اینکه در هر کدام از این موارد چه مقدار ژنتیک و چه مقدار محیط تاثیرگذار است، نیازمند صحبت های مفصل و جداگانه است. اما به صورت کلی اغلب مولفه های ورزشی به صورت استعداد هستند که میتوانید از آنها استفاده کنید یا آنها را خاموش و بدون استفاده رها کنید. این انتخاب شماست :
قدرت (Strength): ژنتیک نقش بسیار بزرگی در تعیین قدرت عضلات و اندازه آنها دارد. عواملی مثل نوع فیبرهای عضلانی و میزان هورمون‌های عضله‌ساز (مثل تستوسترون) تحت تاثیر ژنتیک هستند.
سرعت (Speed): سرعت نیز تحت تاثیر ژنتیک قرار دارد، به ویژه نوع فیبرهای عضلانی. افراد با فیبرهای عضلانی سریع انقباض می‌توانند در فعالیت‌های سرعتی بهتر عمل کنند.
قدرت انفجاری (Explosive Power): قدرت انفجاری، که در فعالیت‌های نیازمند حرکات سریع و قوی اهمیت دارد، به شدت تحت تاثیر ژنتیک است. ترکیب فیبرهای عضلانی و ویژگی‌های عصبی میتواند بر قدرت انفجاری تاثیر بگذارد.
استقامت (Endurance): استقامت عضلانی و قلبی-عروقی میتواند تحت تاثیر ژنتیک باشد، به ویژه در مورد ظرفیت هوازی (VO2 max) و توانایی بدن در استفاده از اکسیژن. ژنتیک میتواند بر نحوه پاسخ به تمرینات استقامتی تاثیر بگذارد.
انعطاف‌پذیری (Flexibility): انعطاف‌پذیری تا حدی به ژنتیک بستگی دارد، به ویژه نوع و ساختار بافت‌های همبند و کششی بدن. با این حال، تمرینات کششی می‌توانند بهبود قابل توجهی در انعطاف‌پذیری ایجاد کنند.
هماهنگی و تعادل (Coordination and Balance): ژنتیک میتواند بر نحوه کارکرد سیستم عصبی و توانایی فرد در هماهنگی و حفظ تعادل تاثیر بگذارد، اما این ویژگی‌ها نیز به شدت تحت تاثیر تمرین و تجربه هستند.
استراتژی و هوش ورزشی (Sport Intelligence): توانایی‌های شناختی و استراتژیک در ورزش، مانند تصمیم‌گیری سریع و تحلیل وضعیت‌های بازی، میتواند تحت تاثیر ژنتیک و تجربه باشد.
قدرت چابکی (Agility): چابکی یا توانایی تغییر سریع جهت و سرعت در حین حرکت، تا حدی تحت تاثیر ویژگی‌های ژنتیکی مانند نوع فیبرهای عضلانی و ساختار سیستم عصبی است.
پایداری (Stamina): پایداری به معنای توانایی انجام فعالیت‌های فیزیکی طولانی مدت بدون خستگی شدید است. ژنتیک میتواند بر ظرفیت قلبی-عروقی و میزان تحمل فعالیت تاثیر بگذارد.
توانایی بازتوانی (Recovery Ability): توانایی بدن برای بازسازی و بهبود بعد از تمرینات و مسابقات به شدت تحت تاثیر ژنتیک است. این شامل سرعت ترمیم عضلات و کاهش التهاب می‌شود.
استقامت عضلانی (Muscular Endurance): قدرت تکراری عضلات در طول زمان، که در فعالیت‌های نیازمند تلاش مداوم مهم است، میتواند تا حدی به ژنتیک وابسته باشد.
قدرت کششی (Flexural Strength): قدرت کششی عضلات، که در فعالیت‌هایی مانند دویدن یا پریدن اهمیت دارد، میتواند تحت تاثیر ژنتیک باشد.
تناسب اندام (Body Composition): نسبت چربی به عضله در بدن، که بر عملکرد ورزشی تاثیر دارد، میتواند تا حدی به ژنتیک وابسته باشد.
توانایی انقباض عضلانی (Muscle Contraction Ability): قدرت و سرعت انقباض عضلات، که در فعالیت‌های نیازمند قدرت و سرعت مهم است، میتواند تحت تاثیر ویژگی‌های ژنتیکی قرار داشته باشد.
قدرت ذهنی و روانی (Mental and Psychological Strength): توانایی مقابله با فشارها و استرس‌های ورزشی، اعتماد به نفس، و انگیزه میتواند تحت تاثیر ژنتیک و ویژگی‌های روانی فرد باشد.
قدرت هماهنگی حرکتی (Motor Coordination): توانایی هماهنگ کردن حرکات بدن برای اجرای دقیق و هماهنگ فعالیت‌ها، که به عوامل ژنتیکی و تمرینی بستگی دارد.
توانایی تمرکز و دقت (Focus and Precision): توانایی حفظ تمرکز و دقت در فعالیت‌های ورزشی ممکن است تحت تاثیر ویژگی‌های ژنتیکی و تمرینات ذهنی قرار داشته باشد.
