آپولیپوپروتئین‌ها (Apolipoproteins یا APOs) پروتئین‌هایی هستند که نقش مهمی در متابولیسم لیپیدها (چربی‌ها) ایفا می‌کنند. این پروتئین‌ها به لیپیدها متصل می‌شوند و در حمل و نقل و تنظیم چربی‌های بدن نقش دارند. انواع مختلف آپولیپوپروتئین‌ها با عملکردها و ویژگی‌های متفاوت وجود دارند. در ادامه به بررسی انواع مختلف APOها و نقش‌های آن‌ها پرداخته‌ایم.
۱. آپولیپوپروتئین A1 (ApoA1)
- نقش اصلی: جزء اصلی پروتئینی لیپوپروتئین‌های با چگالی بالا (HDL) است که به برداشت کلسترول از بافت‌ها و انتقال آن به کبد کمک می‌کند.
- ارتباط با چربی: به‌طور غیرمستقیم با چربی‌ها مرتبط است، زیرا در انتقال کلسترول از بافت‌ها به HDL نقش دارد.
- ارتباط با آلزایمر: ارتباط مستقیمی با آلزایمر ندارد.
۲. آپولیپوپروتئین B (ApoB)
- نقش اصلی: جزء اصلی پروتئینی لیپوپروتئین‌های با چگالی کم (LDL)، لیپوپروتئین‌های با چگالی بسیار کم (VLDL)، و لیپوپروتئین‌های با چگالی متوسط (IDL) است.
- ارتباط با چربی: مستقیماً با چربی‌های LDL و VLDL مرتبط است. ApoB-100 در LDL حضور دارد و نشان‌دهنده تعداد ذرات LDL در خون است که می‌تواند به افزایش کلسترول بد (LDL) منجر شود.
- ارتباط با آلزایمر: ارتباط مستقیمی با آلزایمر ندارد، اما بالا بودن سطح LDL و VLDL ممکن است به‌طور غیرمستقیم ریسک آلزایمر را افزایش دهد.
۳. آپولیپوپروتئین E (ApoE)
- نقش اصلی: در پاکسازی بقایای شیلومیکرون و VLDL از جریان خون با اتصال به گیرنده‌های خاصی مانند گیرنده LDL نقش دارد.
- ارتباط با چربی: در تنظیم سطح کلسترول و تری‌گلیسرید خون نقش دارد. انواع آللی این پروتئین (ApoE2، ApoE3، ApoE4) تفاوت‌هایی در متابولیسم لیپیدها ایجاد می‌کنند.
- ارتباط با آلزایمر: ApoE4 با افزایش ریسک ابتلا به بیماری آلزایمر مرتبط است، در حالی که ApoE2 ممکن است دارای اثر محافظتی باشد.
۴. آپولیپوپروتئین C (ApoC)
- انواع: شامل ApoC1، ApoC2، ApoC3، و ApoC4 است.
- نقش اصلی: تنظیم فعالیت لیپوپروتئین لیپاز (LPL) و متابولیسم تری‌گلیسرید.
- ارتباط با چربی:
- ApoC2: فعال‌کننده LPL و ضروری برای هیدرولیز تری‌گلیسریدها.
- ApoC3: مهارکننده LPL که به کاهش تجزیه تری‌گلیسرید منجر می‌شود.
- ارتباط با آلزایمر: ارتباط مستقیمی با آلزایمر ندارد.
۵. آپولیپوپروتئین A5 (ApoA5)
- نقش اصلی: نقش حیاتی در تنظیم سطح تری‌گلیسرید دارد.
- ارتباط با چربی: تغییرات ژنی ApoA5 به شدت با سطح بالای تری‌گلیسرید مرتبط است.
- ارتباط با آلزایمر: ارتباط مستقیمی با آلزایمر ندارد.
۶. آپولیپوپروتئین D (ApoD)
- نقش اصلی: حمل و نقل مولکول‌های کوچک هیدروفوبیک.
- ارتباط با چربی: به‌طور مستقیم با LDL یا تری‌گلیسریدها مرتبط نیست.
- ارتباط با آلزایمر: ممکن است در فرآیندهای نورولوژیکی و آلزایمر نقش داشته باشد، اما مکانیزم دقیق آن به خوبی شناخته نشده است.
۷. آپولیپوپروتئین H (ApoH)
- نقش اصلی: در مسیر انعقاد خون و متابولیسم لیپیدها نقش دارد.
- ارتباط با چربی: به‌طور مستقیم با LDL یا تری‌گلیسریدها مرتبط نیست.
- ارتباط با آلزایمر: ارتباط مستقیمی با آلزایمر ندارد.
۸. آپولیپوپروتئین M (ApoM)
- نقش اصلی: در متابولیسم لیپوپروتئین‌ها، به ویژه HDL، نقش دارد.
- ارتباط با چربی: به‌طور مستقیم با LDL یا تری‌گلیسریدها مرتبط نیست.
- ارتباط با آلزایمر: ارتباط مستقیمی با آلزایمر ندارد.
نقش‌های مهم آپولیپوپروتئین‌ها
- تنظیم متابولیسم لیپیدها: ApoA1 و ApoE به‌طور عمده در تنظیم متابولیسم کلسترول و جلوگیری از ایجاد پلاک‌های آترواسکلروتیک نقش دارند.
- انتقال لیپیدها: ApoB و ApoCها در انتقال و توزیع تری‌گلیسریدها و کلسترول از کبد به بافت‌ها و برعکس نقش دارند.
- تنظیم فعالیت آنزیمی: ApoC2 و ApoC3 در تنظیم فعالیت لیپوپروتئین لیپاز که تجزیه تری‌گلیسریدها را کنترل می‌کند، نقش دارند.
- تأثیر بر ریسک بیماری‌های قلبی و عروقی و آلزایمر: برخی از انواع آللی ApoE، مانند ApoE4، با ریسک بالاتر بیماری‌های قلبی و آلزایمر مرتبط هستند.
آپولیپوپروتئین‌های مرتبط با چربی‌ها و آلزایمر
- مرتبط با چربی‌ها: ApoB، ApoC2، ApoC3، ApoA5
- مرتبط با آلزایمر: ApoE (خصوصاً ApoE4)
