ریشه اصطلاح سرطان
قدیمی‌ترین توصیف مربوط به تومورهای پستان تقریبا به 1600 سال قبل از میلاد بر میگردد پاپیروس ادوین اسمیت که در مصر کشف شد، 8 مورد از سرطان پستان را توصیف می‌کند. اسناد مصری نشان می‌دهد که سرطانها توسط وسیله‌ای به نام مته آتشین، سوزانده می‌شدند با توجه به پاپیروس یافت شده، پزشکان مصر باستان می‌دانستند که اقدام زیادی درباره‌ی درمان موفقیت آمیز سرطان پستان نمی‌توانند انجام دهند. نگرانی در مورد این سرطان در عصر باستان تنها محدود به مصر نمی‌شد، بلکه اشیای یافت شده در بقایای پرستش‌گاه یونانیان باستان شامل مجسمه‌هایی از خاک رس بودند که در آن زنانی با تومورهای پستان به تصویر کشیده شده بودند. بقراط طبیب مشهور یونانی گمان می‌کرد که این بیماری از عوارض مالیخولیا یا افسردگی است که در این باره جالینوس پزشک برجسته رم باستان نیز موافقت داشت. دکتر دومنیکو آنتونیو ریگونیواسترن آمار مرگ و میر در سال‌های 1760-1839در شهر ورونا ایتالیا را مورد بررسی قرارداد وی متوجه شد که بیش از 30% از 994 زنی که در این دوره زمانی فوت نموده‌اند، علت مرگ آنها سرطان پستان بوده است همچنین به طور جالب توجهی زنان راهبه در مقایسه با زنان مزدوج، در معرض احتمال بیشتری برای مرگ ناشی از سرطان پستان قرار داشتند چرا که به دنبال بدنیا نیاوردن فرزند شانس ابتلا به سرطان پستان را در خود افزایش می‌دادند. ریشه اصطلاح سرطان به پزشک یونانی، بقراط نسبت داده شده است، که به عنوان پدر علم پزشکی است. بقراط با به کارگیری اصطلاحات کارسینوئید و کارسینوما توانست تشکیل تومورهای بدون زخم و تومور با زخم را توصیف کند. در زبان یونانی این کلمات به خرچنگ بر میگردد، چرا که شکل بیماری سرطان شبیه چنگال خرچنگ می‌باشد. پزشک رومی، سلسوس اصطلاح سرطان را به جای خرچنگ به کار برد.
تعریف سرطان
سرطان، گروهی از بیماری‌ها را شامل میشود که مشخصه آنها، رشد سلولی تنظیم نشده و تهاجم و انتشار سلول‌ها از جایگاه اصلی یا مکان اولیه به نقاط دیگر بدن می‌باشد. اکثر عواملی که موجب بروز سرطان می‌شوند جزء عواملی هستند که منجر به ایجاد تغییرات توالی DNA یا جهش‌ها می‌شوند. بنابراین همانند همه بیماری‌های ژنتیکی، سرطان از تغییرات ایجاد شده در DNA ناشی میشود. سرطان یک بیماری ژنتیکی در سطح سلولی است که از هر سه نفر در جهان یکی را مبتلا خواهد کرد و منجر به گسترش سلول‌های جهش یافته در کل بدن میگردد. سرطان یک بیماری ژنتیکی است؛ به این دلیل که ژن‌های کنترل کننده رشد و تقسیم سلولی دست خوش تغییر می‌شوند. تغییرات ژنتیکی که باعث ایجاد سرطان می‌شوند می‌توانند از والدین به ارث برده شوند. آنها همچنین می‌توانند در طول عمر فرد به وجود آیند به عنوان مثال می‌توان به خطا در تقسیم سلولی و قرار گرفتن در مقابل عوامل جهش‌زا اشاره کرد. سرطان در هر فرد یک ترکیب منحصر به فرد از تغییرات ژنتیکی است و با پیشروی سرطان این تغییرات گسترده‌تر می‌شوند، حتی در همان تومور، سلول‌های مختلف ممکن است تغییرات ژنتیکی متفاوت داشته باشند. به طور کلی، سلول‌های سرطانی تغییرات ژنتیکی بیشتری نسبت به سلول‌های طبیعی دارند. پس می‌توان گفت که سرطان در نتیجه تقسیم غیرقابل کنترل سلول‌ها به وجود می‌آیـد که اثرات عوامل محیطی و اختلالات ژنتیکی است. سرطان می‌تواند در هر جایی از بدن ایجاد شود این حالت زمانی اتفاق می‌افتد که سلول‌ها از کنترل خارج شوند و جمعیت سلول‌های طبیعی از وضعیت معمول خود خارج شود. سرطانها در مسیر رشد و گسترش متفاوت عمل می‌کنند. سرطان یکی از علل اصلی مرگ و میر در دنیای کنونی است. در ایران نیز سرطان پستان از شایعترین سرطانها است این سرطان دومین سرطان در کشور بعد از سرطان ریه است. از آنجایی که از هر 8 زن غربی یک نفر به سرطان پستان مبتلا میشود این آمار در کشور ما پایین است (یک نفر در هر 10-12 زن) با این حال آمار در حال افزایش است. تحقیقات نشان داده که حدود 70 درصد از زنان مبتلا به سرطان پستان در ایران به دلیل تاخیر در تشخیص بیماری جان خود را از دست میدهند. بیش از 70 درصد مرگ و میرهای ناشی از سرطان در کشورهای کم درآمد و متوسط اتفاق می‌افتد. مرگ ناشی از سرطان در سراسر جهان همچنان رو به افزایش است و پیش بینی میشود که در سال 2030 حدود 5/11 میلیون نفر بر اثر سرطان جان خود را از دست بدهند.
نشانه‌های شش گانه سرطان
خود مختار بودن پیام رشد
سلول‌های طبیعی برای تقسیم شدن به پیام‌های خارجی عوامل رشد نیاز دارند درحالی که سلول‌های سرطانی به پیام رسانی فاکتور رشد طبیعی وابسته نیستند به گونه‌ای که جهش‌های اکتسابی، مسیرهای عوامل رشد را کوتاه کرده و منجر به رشد تنظیم نشده می‌گردند.
گریز از پیام های مهاری رشد
سلول‌های طبیعی برای حفظ هومئوستازی به پیام‌های مهاری پاسخ میدهند درحالی که سلول‌های سرطانی به پیام‌های مهاری رشد پاسخ نمی‌دهند به گونه‌ای که جهش‌های اکتسابی در مسیرهای مهاری تداخل ایجاد می‌کنند.
گریز از آپاپتوز ( مرگ برنامه ریزی شده )
آپاپتوز فرایند به شدت تنظیم شده‌ی مرگ سلولی است که تعداد سلول‌ها و از بین رفتن سلول‌های آسیب دیده را کنترل می‌کند بنابراین آپاپتوز نقش مهمی را در سرکوب تومور ایفا می‌کند چرا که سلول‌هایی که دارای آسیب دامنه‌دار در DNA و پتانسیل سرطانی شدن می‌باشند را از بین می‌برد. این فرایند یک مکانیسم دفاعی مهم، در برابر سرطان محسوب میشود. حذف سلول‌هایی که DNA آنها دچار آسیب شده است به حفاظت از موجود زنده در برابر سرطان کمک می‌کند. سلول‌های سالم، اغلب در پاسخ به آسیب DNA از طریق آپاپتوز از بین می‌روند در حالی که سلول‌های سرطانی از پیام‌های آپاپتوزی فرار می‌کنند. اختلال در آپاپتوز، کارآیی آن دسته از درمان‌های سنتی که عمدتا اثر خود را از طریق القای آپاپتوز اعمال می‌کنند، تحت تاثیر قرار می‌دهد.
توانایی همانند سازی نامحدود
سلول‌های سالم، دارای یک ابزار شمارشگر خودکار، برای تعیین تعداد دفعات محدود دو برابر شدن سلولی هستند که پس از آن پیر می‌شوند این ابزار شمارشگر سلولی، کوتاه شدن انتهاهای کروموزوم‌ها، یعنی تلومرها می‌باشد که در طی هر دور همانند سازی DNA رخ می‌دهد در حالی که سلول‌های سرطانی طول تلومرهای خود را حفظ می‌کنند به گونه‌ای که تنظیم تغییر یافته‌ی حفظ تلومرها منجر به توان همانندسازی نامحدود میشود.
رگ‌زایی (تشکیل رگ‌های خونی جدید)
سلول‌های سالم برای تامین اکسیژن و مواد غذایی، به رگ‌های خونی وابسته‌اند اما سازمان‌یابی عروق خونی بدن در افراد بالغ، کمابیش ثابت است درحالی که سلول‌های سرطانی، فرایند رگ‌زایی یعنی رشد رگ‌های خونی جدید مورد نیاز برای بقا و توسعه‌ی تومورها را القا، می‌کنند به گونه‌ای که تغییر تعادل بین القاء کننده‌ها و بازدارنده‌های رگ‌زایی می‌تواند رگ‌زایی را فعال کند.
تهاجم و متاستاز
سلول‌های سالم، مکان خود را در بدن حفظ کرده و معمولا مهاجرت نمی‌کنند این در حالی است که جابه‌جایی سلول‌های سرطانی به قسمت‌های دیگر بدن، دلیل اصلی مرگ و میرهای ناشی از سرطان است به گونه‌ای که جهش‌ها، فعالیت آنزیم‌های دخیل در تهاجم و مولکول‌های درگیر در اتصالات سلول به سلول و سلول به ماده زمینه‌ای خارج سلولی را تغییر میدهند. به عنوان مثال، سلول‌های سرطانی در ریه می‌توانند به استخوان سفرکنند و در آن جا رشد کنند. هنگامی که سلول‌های سرطانی گسترش یابند و مهاجرت کنند، این حالت متاستاز نامیده میشود. هنگامی که سرطان ریه به استخوان گسترش می‌یابد، هنوز سرطان ریه نامیده میشود. در متاستاز، سلول‌های سرطانی به وسیله خون یا سیستم لنفاوی از جایی که برای اولین بار تومور (سرطان اولیه) تشکیل میشود به قسمت‌های دیگر بدن مهاجرت کرده و تومورهای جدید متاستازی (تومورهای متاستاز) را تشکیل میدهند. تومور متاستاز همان نوع سرطان به عنوان تومور اولیه است. حرکت سرطان از مکان اولیه به مکان ثانویه ، سرطان متاستاتیک نامیده میشود. فرایندی که سلول‌های سرطانی را به سایر قسمت‌های بدن گسترش می‌دهد، متاستاز نامیده میشود. سرطان متاستاتیک نام و نوع سلول‌های سرطانی مشابهی با نوع و سلول‌های مبدا و اولیه دارد.
اصطلاحات کاربردی در سرطان
تومورخوش‌خیم: توموری که حالت سرطانی ندارد.
نئوپلاسم : در معنی تحت اللفظی یعنی رشد جدید، ولی در پزشکی هر بافت تازه رشد کرده را گویند و در سرطانشناسی یک واژه کلی است برای همه سرطانها و تومورها که در اثر فقدان تنظیم طبیعی تقسیم میتوز به وجود میآیند. در برخی منابع آن را مترادف با واژه تومور در نظر میگیرند.
بیوپسی: برداشتن یک قطعه بافت مشکوک جهت بررسی حالت سرطانی قطعه مورد نظر که آیا سلول سرطانی وجود دارد یا ندارد .
سرطان : یک کلمه برای توصیف بیش از 100 بیماری که در آن سلول‌ها از حالت کنترل خارج می‌شوند یا تومور که در آن سرطان وجود دارد .
شیمی درمانی : استفاده از داروهای شیمیایی برای درمان سرطان گفته میشود کلمه شیمی درمانی اغلب به داروهای مورد استفاده برای درمان سرطان اشاره دارد.
تومور بدخیم : به ایجاد حالت سرطانی و داشتن سرطان گفته میشود.
متاستاز: به گسترش سلول‌های سرطانی به قسمت‌های دور بدن از طریق سیستم لنفاوی یا جریان خون گفته میشود.
سرطان‌زا : هر ماده یا عاملی که سرطان ایجاد کند.
پرتو درمانی: استفاده از پرتوهای پرانرژی مانند اشعه ایکس برای درمان سرطان و نابودی سلول‌های سرطانی گفته میشود.
بهبودی: هنگامی که علائم یا نشانه‌های سرطان به طور کامل یا تا حدی از بین رفته باشد.
مرحله : اصطلاحی که حد و میزان گسترش سرطان را نشان می‌دهد.
ژنتیک سرطان
تغییرات ژنتیکی که به سرطان کمک می‌کنند، تمایل دارند تا سه نوع اصلی از ژن‌ها به نام‌های پروتوانکوژن‌ها، ژن‌های سرکوب‌کننده تومور و ژن‌های ترمیم DNA را تحت تاثیر قرار دهند. این تغییرات گاهی اوقات رانندگان سرطان نامیده میشود.
پروتوانکوژن‌ها در رشد و تقسیم سلولی طبیعی نقش دارند. با این حال، زمانی که این ژن‌ها به شیوه‌های خاصی تغییر می‌کنند یا فعال‌تر از حد طبیعی هستند، ممکن است ژن‌های سرطانی (یا آنکوژنز) ایجاد کنند، که اجازه رشد بیشتری به سلول‌ها دهند. ژن‌های سرکوب‌کننده تومور نیز در کنترل رشد و تقسیم سلولی نقش دارند سلول‌هایی با تغییرات خاص در ژن‌های سرکوب‌کننده تومور، ممکن است به صورت غیر مستقیم تقسیم شوند. ژن‌های ترمیم DNA در رفع DNA آسیب دیده دخالت دارند. سلول‌هایی با جهش در این ژن‌ها تمایل دارند جهش‌های بیشتری در ژن‌های دیگر ایجاد کنند، این جهش‌ها در کنار یکدیگر باعث میشود که سلول‌ها سرطانی شوند.
تغییرات بافتی در سرطان
هر تغییری در بافت بدن سرطان نمی‌باشد. با این وجود برخی از تغییرات بافتی ممکن است به علت عدم درمان به سرطان تبدیل شوند. برخی از حالات که سرطان نمی‌باشند اما تحت نظارت قرار میگیرند عبارت‌اند از :
هیپرپلازی زمانی اتفاق می‌افتد که سلول‌های داخل بافت سریع‌تر از حد نرمال تقسیم شده و سلول‌های اضافی یا تکثیرشده ایجاد کنند. هیپرپلازی می‌تواند ناشی از عوامل یا شرایط مختلف، از جمله تحریک مزمن باشد.
دیس‌پلازی یک بیماری جدی‌تر از هیپرپلازی است. در دیس‌پلازی نیز سلول‌های اضافی وجود دارد، اما سلول‌ها غیر طبیعی هستند و تغییرات در نحوه سازماندهی بافت‌ها وجود دارد به گونه‌ای که تمایل به سمت سرطانی شدن وجود دارد. برخی از انواع دیس‌پلازی ممکن است نیاز به نظارت یا درمان داشته باشند. وضعیت جدی‌تر کارسینومای درجا است، اگرچه گاهی اوقات سرطان نامیده میشود، اما سرطان در محل، سرطان نیست، زیرا سلول‌های غیرطبیعی فراتر از بافت اولیه گسترش نمی‌یابند. به این معنی که آنها با روش‌های سلول‌های سرطانی کار نمی‌کنند اما، چون برخی از سرطان‌های موضعی ممکن است سرطانی شوند، مورد درمان قرار میگیرند. سلول‌های طبیعی ممکن است به سلول‌های سرطانی تبدیل شوند. سلول‌های سرطانی در بافت‌های بدن تشکیل می‌شوند، سلول‌ها از طریق تغییرات غیر طبیعی به نام هیپرپلازی و دیس‌پلازی پیشروی می‌کنند. در هیپرپلازی، تعداد سلول‌ها در یک عضو یا بافت، افزایش می‌یابد. در دیس‌پلازی، سلول‌ها زیر میکروسکوپ غیر طبیعی هستند اما سرطانی نیستند. در شکل زیر سیر تغییرات سرطانی از حالت نرمال تا بروز سرطان را مشاهده می کنید.
انواع سرطان
بیش از 100 نوع سرطان وجود دارد. انواع سرطان معمولا به نام اندام‌ها یا بافت‌هایی که سرطان از آن شکل می‌گیرد، نامگذاری می‌شوند. به عنوان مثال، سرطان ریه در سلول‌های ریه آغاز میشود و سرطان مغز در سلول‌های مغز آغاز میگردد. سرطانها همچنین ممکن است با نوع سلول‌هایی که آنها را تشکیل میدهند (مانند سلول‌های اپیتلیال یا سلول سنگفرشی) توصیف شوند.
کارسینوم
کارسینوم‌ها شایعترین نوع سرطان هستند. آنها از سلول‌های اپیتلیال که سطوح داخلی و خارجی بدن را پوشش میدهند، شکل میگیرند. کارسینوم‌هایی که در انواع مختلف سلول‌های اپیتلیال شروع می‌شوند، نام‌های خاصی دارند. آدنوکارسینوما سرطانی است که در سلول‌های اپیتلیالی تولید کننده مخاط و مایعات بدن شکل می‌گیرد. بافت‌هایی که این نوع سلول‌های اپیتلیال را دارند، بعضی اوقات بافت‌های غدد لنفاوی نامیده می‌شوند. اکثر سرطان‌های پستان، روده بزرگ و پروستات آدنوکارسینوما هستند.کارسینوم سلول بازال سرطانی است که از لایه‌ی پایین‌تر از اپیدرم (که بیرونی‌ترین لایه‌ی پوست هر فرد را تشکیل می‌دهد) شروع میشود. کارسینوم سلول سنگفرشی سرطانی است که در سلول‌های سنگفرشی (که در واقع همان سلول‌های اپیدرمی‌اند که تنها در زیر بیرونی‌ترین سطح پوست قرار گرفته‌اند) تشکیل میشود سلول‌های سنگفرشی همچنین سطوح بسیاری از اندام‌های دیگر بدن نظیر معده، روده، ریه، مثانه و کلیه را تشکیل میدهند. کارسینوم سلول متغیرسرطانی است که در نوعی از بافت پوششی به نام بافت پوششی متغیر تشکیل شده است. این بافت که بسیاری از لایه‌های سلول‌های پوششی را تشکیل می‌دهد، می‌تواند بزرگ‌تر و کوچک‌تر شود این نوع بافت در مثانه، حالب و بخشی از کلیه‌ها (لگن کلیوی) و چندین اندام دیگر یافت میشود. برخی از سرطان‌های مثانه، حالب و کلیه، کارسینوم سلول متغیر هستند.
سارکوم
سرطانی است که در استخوان و بافت‌های نرم از جمله عضله، چربی، عروق خونی، رگ‌های لنفاوی و بافت فیبری (مانند تاندون‌ها و رباط‌ها) تشکیل می‌شوند. استئوسارکوما رایج‌ترین سرطان استخوان است.
لوسمی
سرطان‌هایی که در بافت‌های خونی از مغز استخوان آغاز می‌گردند، لوسمی نامیده می‌شوند. این سرطانها تومورهای جامد را تشکیل نمی‌دهند. چهار نوع رایج از لوسمی وجود دارد که بر اساس میزان سرعت پیشرفت بیماری طبقه بندی می‌شوند.
لنفوم
لنفوم سرطانی است که از لنفوسیت‌ها (سلول‌های Tیا سلول‌های B) شروع میشود. این سلول‌ها گلبول‌های سفید مبارز با بیماری هستند که بخشی از سیستم ایمنی بدن را تشکیل میدهند. در لنفوم، لنفوسیت‌های غیر طبیعی در گره‌های لنفاوی و عروق لنفاوی و همچنین در سایر اندام‌های بدن ایجاد میشود.
دو نوع اصلی از لنفوم وجود دارد:
لنفوم هوچکین: افراد مبتلا به این بیماری لنفوسیت‌های غیرطبیعی دارند که سلول‌های استرنبرگ قرمز نامیده می‌شوند. این سلول‌ها معمولا از سلول‌های B تشکیل می‌شوند.
لنفوم غیرهوچکین: در لنفوسیت‌ها آغاز می‌شوند و گروه بزرگی از سرطانها را تشکیل میدهند.
میلوم چندگانه
میلوم چندگانه سرطانی است که در سلول‌های پلاسما که نوعی از سلول‌های ایمنی هستند، آغاز میشود. سلول‌های پلاسما غیرطبیعی که به نام سلول‌های میلوما شناخته می‌شوند، در مغز استخوان ساخته شده و تومورهایی را در سرتاسر استخوان‌های بدن تشکیل میدهند. میلوما چندگانه همچنین میلوما سلول پلاسمایی یا بیماری کاهلر نامیده میشود.
ملانوم
ملانوم سرطانی است که از سلول‌هایی که ملانوسیت نام دارند، شروع میشود. ملانوسیت‌ها سلول‌های مخصوصی هستند که ملانین ایجاد می‌کنند (رنگدانه‌های پوست). بیشتر ملانوم‌ها بر روی پوست تشکیل می‌شوند، اما ملانوم‌ها نیز می‌توانند در دیگر بافت‌های رنگی مانند چشم ایجاد شوند.
تومورهای مغزی و نخاعی
انواع مختلفی از تومور مغز و نخاع وجود دارد. این تومورها بر اساس نوع سلول تشکیل دهنده تومور و محل اولیه تومور در سیستم عصبی مرکزی تقسیم‌بندی می‌شوند. به عنوان مثال، یک تومور آستروسیتیک از سلول‌های مغز ستاره‌ای شکل به نام آستروسیت‌ها شروع میشود تومورهای مغزی می‌توانند خوش‌خیم (غیرسرطانی) یا بدخیم (سرطانی) باشند.
انواع دیگر تومورها
تومورهای مربوط به سلول‌های جنسی
نوعی تومور هستند که در سلول‌هایی اجدادی اسپرم یا تخمک که اسپرم‌ها یا تخمک‌ها را ایجاد می‌کنند، تشکیل می‌شوند. این تومورها می‌توانند تقریبا در هر جایی از بدن اتفاق بیفتند و می‌توانند خوش‌خیم یا بدخیم باشند.
تومورهای نوروآندوکرین
تومورهای نوروآندوکرین از سلول‌هایی که هورمون‌ها را در پاسخ به یک سیگنال از سیستم عصبی به درون خون آزاد می‌کنند، تشکیل می‌شوند. این تومورها، می‌توانند میزان هورمون‌ها را افزایش دهند و علائم مختلفی را ایجاد کند. تومورهای نوروآندوکرین ممکن است خوش‌خیم یا بدخیم باشند.
تومورهای کارسینوئید
تومورهای کارسینوئید نوعی تومور عصبی-عضلانی هستند. تومورهایی که آهسته رشد می‌کنند و معمولا در سیستم دستگاه گوارش (اغلب در رکتوم و روده کوچک) یافت می‌شوند. تومورهای کارسینوئید ممکن است به کبد یا سایر نقاط بدن نفوذ کنند.
عوامل ایجاد سرطان
مهم‌ترین عوامل خطر برای سرطان عبارت‌اند :
• استفاده از تنباکو
• مصرف الکل
• عوامل غذایی، از جمله مصرف کم میوه و سبزیجات
• اضافه وزن و چاقی
• عدم فعالیت فیزیکی
• عفونت‌های مزمن از هلیکوباکترپیلوری، ویروس هپاتیت B ، ویروس هپاتیت C و برخی از انواع ویروس پاپیلوم انسانی (HPV)
• خطرات محیطی و شغلی شامل اشعه یونیزه و غیر یونیزه.
