پیروژن یا پایروژن ها موادی هستند که می‌توانند تب ایجاد کنند. وقتی وارد بدن می‌شوند، می‌توانند واکنش‌هایی را در سیستم ایمنی بدن تحریک کنند که منجر به افزایش دمای بدن می‌شود. این واکنش معمولاً به عنوان یک مکانیسم دفاعی در برابر عفونت‌ها عمل می‌کند. پیروژن‌ها می‌توانند داخلی باشند، مثل سایتوکین‌های تولید شده توسط بدن خودمان، یا خارجی، مثل بخش‌هایی از میکروارگانیسم‌ها مانند برخی از باکتری‌ها و ویروس‌ها. برای مثال، لیپوپلی‌ساکارید (LPS)، که یک مولفه دیواره سلولی باکتری‌های گرم منفی است، یک پیروژن خارجی شناخته شده است.
پیروژن چیست ؟
پایروژن‌ها موادی هستند که می‌توانند باعث تب یا پیرکسی شوند و می‌توانند داخلی (اندوژن) یا خارجی (اگزوژن) به بدن باشند. پایروژن‌های اندوژن معمولاً سایتوکین‌هایی هستند که جزئی از سیستم ایمنی بدن می‌باشند، مانند اینترلوکین 1 (IL-1 α و β) و اینترلوکین 6 (IL-6). پایروژن‌های اگزوژن از طریق تزریق مستقیم به جریان خون (محصولات پارانترال) وارد بدن می‌شوند، که شایع‌ترین نوع آنها اندوتوکسین‌های باکتریایی است.
وجود پایروژن‌های اگزوژن در بدن باعث آزاد شدن فاکتورهای اندوژن می‌شود، که به دنبال آن واکنش‌های ایمنی به وجود آمده و منجر به تب می‌شود، به این معنی که دمای بدن بالاتر از حد نرمال می‌رود. در اوایل، مواد دارویی در دارونامه‌ها به عنوان آپیروژنیک یا پیروژنیک طبقه‌بندی می‌شدند، که از سال ۱۹۴۲ تا دهه ۱۹۸۰ بر اساس «آزمایش پیروژن» (که در آن مقداری از دارو به سه خرگوش تزریق می‌شد و واکنش دمایی خرگوش‌ها ثبت می‌شد) بود. این آزمایش که توسط فلورانس سیبرت در سال ۱۹۲۵ توصیف شد، تا دهه ۱۹۸۰ اصلی‌ترین آزمایش برای تست پیروژن بود. اما امروزه این روش بیشتر با آزمایش لیمولوس آموبوسیت لیزات (LAL) و نسخه‌های بازتولید شده‌ی آن یا آزمایش فعال‌سازی مونوسیت جایگزین شده است.
انواع پیروژن ها
پایروژن‌ها به دو دسته‌ی اصلی تقسیم می‌شوند: داخلی و خارجی.
- پایروژن‌های خارجی: این نوع از پایروژن‌ها معمولاً از منابع بیرونی به بدن وارد می‌شوند. مثلاً، بسیاری از بخش‌های میکروارگانیسم‌ها می‌توانند به عنوان پایروژن عمل کنند. لیپوپلی‌ساکارید‌ها (LPS)، که از دیواره سلولی باکتری‌های گرم‌منفی به دست می‌آیند، نمونه‌ای از این نوع پایروژن‌ها هستند. ویروس‌ها، قارچ‌ها و سایر میکروب‌ها نیز می‌توانند ترکیبات پایروژنی تولید کنند.
- پایروژن‌های داخلی: این پایروژن‌ها در داخل بدن تولید می‌شوند و معمولاً شامل سایتوکین‌هایی هستند که توسط سلول‌های ایمنی در پاسخ به عفونت‌ها و دیگر محرک‌ها ترشح می‌شوند. اینترلوکین-1 (IL-1)، تومور نکروز فاکتور-آلفا (TNF-α) و اینترلوکین-6 (IL-6) از جمله مهم‌ترین پایروژن‌های داخلی هستند که در این فرآیند نقش دارند.
مکانیزم عمل پایروژن‌ها
پایروژن‌ها تب ایجاد می‌کنند با تحریک هیپوتالاموس، بخشی از مغز که دمای بدن را تنظیم می‌کند. زمانی که پایروژن‌ها به هیپوتالاموس می‌رسند، باعث ترشح پروستاگلاندین‌ها می‌شوند که نقطه تنظیم دمای بدن را افزایش می‌دهند، در نتیجه دمای بدن بالا می‌رود و تب ایجاد می‌شود.
تأثیرات بالینی و فیزیولوژیکی پایروژن‌ها
تب ناشی از پایروژن‌ها می‌تواند هم مفید و هم مضر باشد. از یک طرف، تب می‌تواند به عنوان یک واکنش دفاعی بیولوژیکی عمل کند که افزایش دما می‌تواند رشد برخی میکروارگانیسم‌ها را محدود کند و سیستم ایمنی را فعال‌تر کند. از طرف دیگر، تب شدید یا طولانی‌مدت می‌تواند به بافت‌های بدن آسیب برساند و حتی موجب مرگ شود، بنابراین مدیریت دقیق تب در مراقبت‌های پزشکی بسیار مهم است.
