اندوفنوتایپ یا فنوتایپ داخلی یک مفهوم کلیدی در ژنتیک رفتاری و پزشکی است که به ویژگی‌های بیولوژیکی یا رفتاری اشاره دارد که در میان افراد مبتلا به یک اختلال خاص و همچنین در بین خویشاوندان نزدیک آنها که خود مبتلا به اختلال نیستند، دیده می‌شود. اندوفنوتایپ‌ها معمولاً با بیماری مرتبط هستند، اما مستقل از وضعیت بالینی فرد مشاهده میشوند. به عبارت دیگر، آنها ویژگی‌هایی هستند که حتی زمانی که بیماری فعال نیست، همچنان در فرد وجود دارند.
اساساً اندوفنوتیپ یک ویژگی است، که می تواند تقریباً هر چیزی باشد، که قرار است مربوط به (یا بخشی از) یک اختلال یا علامت روانپزشکی باشد، اما «به ژنتیک نزدیک تر» یا «بیولوژیکی تر» از خود اختلال است. به جای ترکیب هزاران ژن برای تعیین خطر یک اختلال روانپزشکی، هر اندوفنوتیپ ممکن است تنها توسط تعداد انگشت شماری از ژن ها کنترل شود – بنابراین یافتن آنها آسان تر است.
https://www.discovermagazine.com/mind/psychiatry-end-of-the-road-for-endophenotypes
اندوفنوتایپ‌ها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- ویژگی‌های رفتاری: مانند الگوهای خاص رفتاری یا توانایی‌های شناختی.
- ویژگی‌های بیولوژیکی: مانند سطح معینی از یک هورمون یا فعالیت مغزی خاص.
- ویژگی‌های مورفولوژیکی: مانند ساختار مغزی یا سایر اجزای بدن.
اندوفنوتایپ‌ها به عنوان پلی بین ژن‌ها و بیماری‌های پیچیده عمل می‌کنند. آنها می‌توانند به پژوهشگران کمک کنند تا فهم بهتری از چگونگی تأثیر ژنتیک بر روی رفتار و سلامت روانی به دست آورند. به علاوه، شناسایی اندوفنوتایپ‌ها می‌تواند در شناسایی افراد در معرض خطر برای توسعه بیماری‌های خاص و نیز در توسعه روش‌های درمانی مؤثرتر کمک کند.
برای مثال، در مطالعات اعتیاد، اندوفنوتایپ‌ها می‌توانند شامل ویژگی‌هایی باشند که نشان‌دهنده تمایل به سوء مصرف مواد هستند، حتی قبل از آنکه فرد به طور فعال مواد مخدر مصرف کند. این ویژگی‌ها می‌توانند در فهم عمیق‌تر چرخه‌های اعتیاد و توسعه استراتژی‌های پیشگیری و درمانی کمک‌کننده باشند.
همانطور که اشاره شد، اندوفنوتایپ بیشتر در حوزه روانشناسی کاربرد دارد. چون این حوزه بسیار پیچیده و غیر قابل پیش بینی است. در این زمینه اندوفنوتیپ‌ها «پلی» بین زیست‌شناسی و روانپزشکی را به محققان ارائه می‌دهند. به این روش زیست شناسی وقایعی را که منجر به یک بیماری روان شناسی میشوند پیش بینی کرده و از این طریق یک فنوتایپ را از نظر ژنتیکی شناسایی میکند.
اندوفنوتایپ در اختلالات اعتیاد آور
در حالی که تقریباً 50٪ از تفاوت‌ها در اختلالات اعتیادی به خطر ژنتیکی مربوط می‌شود، تنها یک بخش کوچک از این تفاوت‌ها به طور مستمر توسط مطالعات ژنتیکی مولکولی شناسایی شده‌اند. مطالعات مربوط به ژن‌های نامزد و مطالعات جمعیت‌شناسی ژنتیکی گسترده، که به دنبال ارتباط بین تعداد کمی از تغییرات ژنتیکی در تعداد محدودی از ژن‌ها و تغییرات ژنتیکی در سراسر ژنوم هستند، هر دو واریانت‌هایی را شناسایی کرده‌اند که به طور ناپایدار تکرار شده و اثرات کوچکی دارند. این تفاوت بین سطح بالای وراثت‌پذیری و واریانت‌های خاص با اثرات ناپایدار و کوچک به عنوان “مشکل وراثت‌پذیری گمشده” شناخته می‌شود. دو عامل اصلی به این مشکل کمک می‌کنند: (1) اختلالات اعتیادی به شدت پلی ژنتیک هستند، به این معنی که صدها ترکیب مختلف از علائم می‌توانند به یک تشخیص مشابه منجر شوند؛ و (2) اختلالات اعتیادی بسیار دور از ژن‌ها هستند، به این معنی که عواقب نزدیک تغییرات ژنتیکی ممکن است فقط از راه دور با عوامل خطر نزدیک برای سوء مصرف مواد مرتبط باشند. به همین دلیل، رویکرد اندوفنوتایپ پیشنهاد شده است، که تمرکز را به سمت فنوتایپ‌های باریک‌تر که توسط تعداد محدودتری از ژن‌ها تعیین شده و به طور خاص‌تر با اختلال مورد توجه مرتبط هستند، منتقل میکند. اندوفنوتایپ‌ها همچنین قصد دارند اطلاعات مکانیسمی در مورد ماهیت تأثیرات ژنتیکی ارائه دهند. با توجه به ارتباطات با ژنتیک و مکانیسم‌های خطر، اندوفنوتایپ‌ها هدف‌های طبیعی مداخله در زمینه پیشگیری با آگاهی ژنتیکی هستند.
معیارهای یک اندوفنوتایپ
- ارتباط با بیماری: یعنی وجود ارتباط بین ویژگی مورد بررسی و شرایط بیماری مورد علاقه.
- وراثت‌پذیری: به معنای وجود شواهدی که نشان می‌دهد ویژگی تحت تأثیر ژنتیک است.
- استقلال از وضعیت بیماری: به این معنا که ویژگی حتی زمانی که بیماری فعال نیست وجود دارد (و تنها یک علامت از شرایط بیماری نیست).
- حضور در اعضای خانواده غیرمبتلا با نرخ‌های بالاتر از جمعیت عمومی: که بیشتر نشان‌دهنده پایه ژنتیکی آن است.
- هم‌انتقال با بیماری روانی در خانواده‌ها: که بیشتر نشان‌دهنده ارتباط است.
این معیارها به دانشمندان کمک می‌کنند تا ویژگی‌هایی را شناسایی کنند که ممکن است در افراد مبتلا به یک بیماری خاص و خانواده‌های آنها وجود داشته باشد و این ویژگی‌ها می‌توانند به عنوان نشانگرهای بیولوژیکی یا رفتاری مورد استفاده قرار گیرند که به درک بهتر مکانیسم‌های زیربنایی بیماری‌های پیچیده کمک می‌کنند.
