آلزایمر یکی از شایع‌ترین بیماری‌های تخریب عصبی است که باعث افت عملکرد مغز و کاهش تدریجی حافظه و توانایی‌های شناختی می‌شود. این بیماری بیشتر در افراد مسن بروز می‌کند و اغلب به اشتباه به عنوان بخشی از فرایند طبیعی پیری شناخته می‌شود، اما در واقع یک اختلال جدی است که کیفیت زندگی بیمار را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد. در افراد مبتلا به آلزایمر، رسوبات غیرطبیعی پروتئینی به نام آمیلوئید بتا در مغز تجمع پیدا می‌کند که موجب مرگ سلول‌های عصبی می‌شود. این فرآیند باعث می‌شود که مغز نتواند به درستی اطلاعات را پردازش کند و فرد دچار مشکلاتی در حافظه، تفکر، و درک شود.
آلزایمر به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود: آلزایمر دیررس که معمولاً پس از ۶۵ سالگی بروز می‌کند و نوع شایع‌تر بیماری است، و آلزایمر زودرس یا آلزایمر جوانی که پیش از سن ۶۵ سالگی رخ می‌دهد و بسیار نادرتر است. در آلزایمر دیررس، عواملی مانند ژنتیک، سبک زندگی و سلامت عمومی فرد در بروز آن تأثیر دارند. به عبارت دیگر، این نوع آلزایمر به طور گسترده‌ای تحت تأثیر عوامل محیطی و سنی است. در مقابل، آلزایمر زودرس اغلب با جهش‌های ژنتیکی مشخصی همراه است و بیشتر به صورت خانوادگی مشاهده می‌شود.
آلزایمر زودرس یا آلزایمر جوانی چیست ؟
آلزایمر زودرس یا آلزایمر جوانی نوعی از بیماری آلزایمر است که قبل از ۶۵ سالگی بروز می‌کند و حدود ۵ تا ۱۰ درصد از کل موارد آلزایمر را شامل می‌شود. این نوع آلزایمر برخلاف نوع دیررس که بیشتر در افراد مسن رخ می‌دهد، می‌تواند در دهه‌های ۳۰، ۴۰ یا ۵۰ زندگی آغاز شود. در بسیاری از موارد، آلزایمر زودرس به دلیل جهش‌های ژنتیکی خاص رخ می‌دهد و در خانواده‌هایی که سابقه این بیماری دارند، به صورت ارثی مشاهده می‌شود. جهش‌های مرتبط با این بیماری در سه ژن اصلی شامل Presenilin 1 (PSEN1)، Presenilin 2 (PSEN2) و ژن پروتئین پیش‌ساز آمیلوئید (APP) قرار دارند. این جهش‌ها باعث تولید غیرعادی پروتئین آمیلوئید بتا می‌شوند که منجر به تشکیل پلاک‌های آمیلوئیدی در مغز و تخریب سلول‌های عصبی می‌گردد.
آلزایمر زودرس علاوه بر مشکلات حافظه و شناختی، بار سنگین‌تری از نظر روانی و اجتماعی برای بیماران و خانواده‌های آن‌ها دارد. بسیاری از افراد مبتلا در اوج دوران شغلی و زندگی خانوادگی خود قرار دارند و بیماری به‌طور ناگهانی توانایی‌های روزمره آن‌ها را مختل می‌کند. این افراد ممکن است با چالش‌های جدی در زمینه مدیریت زندگی کاری، مالی و خانوادگی مواجه شوند. از آنجا که این نوع آلزایمر سریع‌تر از نوع دیررس پیشرفت می‌کند، نیاز به مراقبت‌های مداوم و برنامه‌ریزی دقیق برای مدیریت بیماری از اهمیت زیادی برخوردار است.
سن بزور آلزایمر در جوانی چند سال است ؟
سن شروع آلزایمر زودرس معمولاً قبل از ۶۵ سالگی است و در برخی موارد نادر می‌تواند حتی در دهه‌های ۳۰ یا ۴۰ زندگی آغاز شود. به‌طور کلی، آلزایمر زودرس بیشتر بین سنین ۴۰ تا ۵۰ سالگی بروز می‌کند، اما بسته به عوامل ژنتیکی و سابقه خانوادگی ممکن است زودتر یا دیرتر ظاهر شود. این نوع از آلزایمر بیشتر در افرادی مشاهده می‌شود که سابقه خانوادگی بیماری دارند و در اغلب موارد، جهش‌های ژنتیکی ارثی مسئول بروز آن هستند.
تشخیص آلزایمر زودرس با استفاده از ترکیبی از ارزیابی‌های بالینی، تست‌های شناختی و تصویربرداری‌های پزشکی انجام می‌شود. در مرحله اول، پزشک به بررسی علائم اولیه مانند مشکلات حافظه، سردرگمی و دشواری در انجام وظایف روزمره می‌پردازد. تست‌های شناختی برای ارزیابی عملکرد ذهنی و حافظه فرد انجام می‌شود. برای تایید تشخیص، از روش‌های تصویربرداری مانند MRI یا PET scan استفاده می‌شود که می‌توانند تغییرات در ساختار مغز یا تجمع پلاک‌های آمیلوئیدی را نشان دهند. در برخی موارد خاص، آزمایش‌های ژنتیکی برای بررسی جهش‌های شناخته شده در ژن‌های PSEN1، PSEN2 و APP انجام می‌گیرد تا وجود زمینه‌های ارثی بیماری تأیید شود.
مکانیسم بروز آلزایمر در جوانی
آلزایمر زودرس و آلزایمر دیررس از نظر مکانیسم‌های اصلی بیماری شباهت‌های زیادی دارند، اما تفاوت‌هایی نیز وجود دارد. در هر دو نوع، تجمع پروتئین‌های غیرطبیعی مانند آمیلوئید بتا و پروتئین تائو در مغز رخ می‌دهد که باعث مرگ سلول‌های عصبی و کاهش عملکرد شناختی می‌شود. این پلاک‌های آمیلوئیدی و توده‌های تائو منجر به التهاب و تخریب ارتباطات بین نورون‌ها می‌گردند و در نهایت باعث بروز علائمی مانند کاهش حافظه، دشواری در تفکر و تغییرات رفتاری می‌شوند.
تفاوت اصلی بین آلزایمر زودرس و آلزایمر دیررس در علت بروز آن‌هاست. آلزایمر زودرس اغلب به دلیل جهش‌های ژنتیکی خاص در سه ژن PSEN1، PSEN2 و APP است که به صورت ارثی منتقل می‌شوند. این جهش‌ها باعث تولید بیش از حد آمیلوئید بتا و تشکیل سریع‌تر پلاک‌های آمیلوئیدی در مغز می‌شوند. در مقابل، آلزایمر دیررس بیشتر با عوامل محیطی، سن، و عوامل ژنتیکی غیرارثی مرتبط است و به ندرت با جهش‌های ژنتیکی خاص همراه است. اگرچه در آلزایمر دیررس هم برخی عوامل ژنتیکی مانند ژن APOE ε4 تأثیرگذار هستند، اما این نوع آلزایمر بیشتر به دلیل اثرات تجمعی عوامل مختلف در طول زمان بروز می‌کند.
به طور کلی، مکانیسم‌های آسیب‌زا در هر دو نوع مشابه است، اما در آلزایمر زودرس روند تخریبی مغز سریع‌تر و به دلیل عوامل ژنتیکی قوی‌تر است.
دلیل ژنتیکی بروز آلزایمر در جوانی
آلزایمر زودرس یا آلزایمر جوانی به طور عمده به دلیل جهش‌های ژنتیکی ارثی در سه ژن اصلی رخ می‌دهد: Presenilin 1 (PSEN1)، Presenilin 2 (PSEN2) و ژن پروتئین پیش‌ساز آمیلوئید (APP). این جهش‌ها باعث تغییرات در مکانیسم‌های طبیعی تولید و پردازش پروتئین‌های مهم در مغز می‌شوند که نهایتاً منجر به تجمع پروتئین‌های سمی مانند آمیلوئید بتا می‌گردد. در ادامه به جزئیات عملکرد این سه ژن و نقش آن‌ها در بروز آلزایمر جوانی می‌پردازیم:
- ژن PSEN1 (پرسنلین 1)
این ژن روی کروموزوم ۱۴ قرار دارد و بیشترین تعداد جهش‌های مرتبط با آلزایمر زودرس در آن شناسایی شده است. PSEN1 پروتئینی را تولید می‌کند که بخشی از کمپلکس آنزیمی گاما-سکرتاز است. این آنزیم نقش مهمی در بریدن پروتئین پیش‌ساز آمیلوئید (APP) و تولید پروتئین آمیلوئید بتا دارد. جهش‌های PSEN1 باعث افزایش تولید فرم‌های طولانی‌تر و سمی‌تر آمیلوئید بتا می‌شود که تمایل به تجمع و تشکیل پلاک‌های آمیلوئیدی در مغز دارند. این پلاک‌ها منجر به تخریب سلول‌های عصبی و بروز علائم آلزایمر می‌شوند. - ژن PSEN2 (پرسنلین 2)
ژن PSEN2 روی کروموزوم ۱ قرار دارد و عملکردی مشابه PSEN1 دارد. این ژن نیز پروتئینی تولید می‌کند که در کمپلکس گاما-سکرتاز نقش دارد. جهش‌های PSEN2 نسبت به PSEN1 نادرتر هستند، اما همچنان باعث تغییرات در تولید و تجمع آمیلوئید بتا می‌شوند. جهش‌های این ژن نیز ارثی هستند و منجر به بروز آلزایمر زودرس در خانواده‌هایی با سابقه بیماری می‌شوند. - ژن پروتئین پیش‌ساز آمیلوئید (APP)
این ژن روی کروموزوم ۲۱ قرار دارد و مسئول تولید پروتئینی به نام پروتئین پیش‌ساز آمیلوئید است. APP به طور طبیعی در مغز وجود دارد و تحت تأثیر آنزیم‌های مختلف به قطعات کوچک‌تر، از جمله آمیلوئید بتا، شکسته می‌شود. جهش‌های APP باعث افزایش تولید آمیلوئید بتا یا تغییر در پردازش آن می‌شوند. جهش‌های این ژن می‌توانند به صورت مستقیم در تشکیل پلاک‌های آمیلوئیدی و شروع فرآیند تخریب عصبی مؤثر باشند. علاوه بر جهش‌های APP، در افرادی که سندرم داون دارند و دارای یک نسخه اضافه از کروموزوم ۲۱ هستند، به دلیل افزایش تعداد ژن‌های APP، احتمال بروز آلزایمر زودرس بیشتر است.
این جهش‌های ژنتیکی معمولاً به صورت اتوزومال غالب به ارث می‌رسند، به این معنی که اگر یک نسخه جهش‌یافته از ژن از یکی از والدین به ارث برسد، احتمال ابتلا به بیماری بسیار بالا است. افراد مبتلا به این جهش‌ها معمولاً در سنین جوان‌تر به آلزایمر دچار می‌شوند و پیشرفت بیماری در آن‌ها سریع‌تر است.
