شیرین‌کننده‌های غیرقندی به عنوان جایگزین‌هایی برای قند طبیعی (ساکارز) استفاده می‌شوند تا طعم شیرین را بدون افزایش کالری یا اثرات نامطلوب قند بر روی سطح قند خون و وزن بدن فراهم کنند. این شیرین‌کننده‌ها به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند که شامل شیرین‌کننده‌های مصنوعی، الکل‌های قندی و شیرین‌کننده‌های طبیعی می‌باشند.
شیرین‌کننده‌های مصنوعی
این دسته شامل موادی است که به صورت مصنوعی ساخته شده‌اند و کالری بسیار کمی دارند. برخی از شیرین‌کننده‌های مصنوعی محبوب عبارتند از:
آسپارتام:
ساختار: آسپارتام یک دی‌پپتید مصنوعی متشکل از اسیدهای آمینه فنیل‌آلانین و آسپارتیک اسید است.
مزایا: کالری پایین، مناسب برای دیابتی‌ها، حدود ۲۰۰ برابر شیرین‌تر از ساکارز.
معایب: ممکن است برای افراد مبتلا به فنیل‌کتونوریا (PKU) مضر باشد، در معرض دمای بالا ناپایدار است.
سوکرالوز:
ساختار: مشتق شده از ساکارز با جایگزینی سه گروه هیدروکسیل با اتم‌های کلر.
مزایا: کالری پایین، مقاوم به دما، حدود ۶۰۰ برابر شیرین‌تر از ساکارز، تاثیر کم بر قند خون.
معایب: برخی مطالعات نشان داده‌اند که ممکن است به میکروبیوم روده آسیب برساند.
ساکارین:
ساختار: یک ترکیب آلی حلقوی شامل نیتروژن، اکسیژن، و سولفور.
مزایا: کالری صفر، حدود ۳۰۰-۴۰۰ برابر شیرین‌تر از ساکارز، مناسب برای دیابتی‌ها.
معایب: طعم تلخ پس‌مزه در برخی موارد، برخی نگرانی‌ها درباره اثرات سرطان‌زایی در مطالعات حیوانی (اگرچه در انسان اثبات نشده است).
الکل‌های قندی
این دسته شامل شیرین‌کننده‌هایی است که از قندها یا نشاسته‌ها مشتق شده‌اند و ساختاری شبیه به الکل دارند. این شیرین‌کننده‌ها عبارتند از:
زایلیتول:
ساختار: یک الکل قندی با پنج کربن.
مزایا: کالری کمتر نسبت به ساکارز، عدم افزایش قند خون، مفید برای بهداشت دهان و دندان.
معایب: ممکن است باعث نفخ و گاز معده در مصرف زیاد شود.
مالتیتول:
ساختار: یک الکل قندی مشتق از مالتوز.
مزایا: کالری کمتر نسبت به ساکارز، طعم و بافت شبیه به شکر.
معایب: می‌تواند باعث افزایش قند خون شود، ممکن است در مصرف زیاد اثرات ملینی داشته باشد.
اریترول:
ساختار: یک الکل قندی با چهار کربن.
مزایا: کالری بسیار کم، تاثیر کم بر قند خون و انسولین، عدم ایجاد پوسیدگی دندان.
معایب: در مصرف زیاد می‌تواند باعث ناراحتی گوارشی شود، هرچند اثرات آن خفیف‌تر از دیگر الکل‌های قندی است.
شیرین‌کننده‌های طبیعی
این دسته شامل موادی است که به صورت طبیعی از گیاهان استخراج می‌شوند، مانند:
استویا:
ساختار: حاوی گلیکوزیدهای استویول که از برگ‌های گیاه استویا استخراج می‌شود.
مزایا: کالری صفر، تاثیر کم بر قند خون، حدود ۲۰۰-۳۰۰ برابر شیرین‌تر از ساکارز.
معایب: برخی افراد طعم تلخ یا پس‌مزه‌ای از آن حس می‌کنند، در برخی موارد ممکن است به دوز بالا مصرف شود.
مونک فروت (لوهانگو):
ساختار: حاوی موگروسایدها که ترکیبات شیرین طبیعی از میوه لو هان گو می‌باشد.
مزایا: کالری صفر، مناسب برای دیابتی‌ها، بدون تاثیر بر قند خون.
معایب: گران‌قیمت، گاهی در ترکیب با دیگر شیرین‌کننده‌ها استفاده می‌شود تا هزینه‌ها کاهش یابد.
مزایا و معایب کلی
مزایا: کاهش کالری مصرفی، عدم افزایش قند خون، مناسب برای دیابتی‌ها، کاهش خطر پوسیدگی دندان. معایب: برخی افراد ممکن است به برخی از این شیرین‌کننده‌ها حساسیت داشته باشند یا از عوارض گوارشی آنها رنج ببرند. برخی شیرین‌کننده‌های مصنوعی نیز ممکن است در مصرف طولانی‌مدت به سلامت آسیب برسانند.
در انتخاب شیرین‌کننده‌های غیرقندی، توجه به مزایا و معایب هر نوع و مشورت با پزشک یا متخصص تغذیه برای بهترین نتیجه مهم است.
