مقدمه
مصرف لبنیات در رژیم غذایی انسان اهمیت بسیاری دارد. این گروه از مواد غذایی شامل شیر و فرآورده‌های آن نظیر ماست، پنیر و دیگر تولیدات لبنی، منابع عالی از مواد مغذی ضروری هستند. شیر و لبنیات حاوی پروتئین باکیفیت، ویتامین D، ویتامین B12، کلسیم و فسفر می باشند که برای سلامت استخوان‌ها، افزایش انرژی و حفظ سلامت عمومی بدن بسیار حائز اهمیت اند. کلسیم موجود در لبنیات نقش بسیار مهمی در ساختار استخوان‌ها و دندان‌ها دارد و به عنوان یک عنصر ضروری در رشد و توسعه بدن، به ویژه در دوران کودکی و نوجوانی، حیاتی است. همچنین، لبنیات می‌تواند به بهبود سیستم گوارش، کاهش خطر برخی بیماری‌ها مانند دیابت نوع 2 و برخی اختلالات قلبی عروقی، و تقویت سیستم ایمنی بدن کمک کند. بنابراین، ادامه مصرف لبنیات در یک رژیم غذایی مناسب می‌تواند به حفظ و ارتقاء سلامت عمومی بسیار کمک کند. فاکتورهای مهمی در میزان تمایل افراد به مصرف کمتر و یا بیشتر شیر و سایر فراورده های لبنی دخالت دارند. جدا از سلیقه و مزاج افراد در مصرف شیر و فراورده های آن فاکتور ژنتیک به عنوان یک فاکتور مهم نقش تعیین کننده ای در میزان تمایل افراد به مصرف شیر و لبنیات دارد.
لاکتوز و لاکتاز
مهمترین قند موجود در شیر و سایر محصولات لبنی لاکتوز است. لاکتوز یک دی ساکارید بوده که در شیر پستانداران به فراوانی یافت شده و برای تغذیه نوزادان ضروری است. این ماده توسط آنزیم لاکتاز در روده به قندهای قابل جذب، یعنی گلوکز و گالاکتوز، هیدرولیز می شود.
ژنتیک و مصرف لبنیات
ژن لاکتاز (LOC) با تولید آنزیمی به نام لاکتوز نقش مهمی در هضم و جذب لاکتوز دارد. وجود تنوعات ژنتیکی در ژن لاکتاز موجب تغییر سطوح تولیدی آنزیم لاکتاز شده و می تواند بر روی میزان هیدرولیز و جذب قندلاکتوز در افراد تاثیر گذار باشد. در برخی افراد وجود برخی از واریانت های ژنتیکی بر روی ژن لاکتاز موجب کاهش سطوح تولیدی آنزیم لاکتوز شده و این افراد با جذب و هیدرولیز لاکتوز و به دنبال آن مصرف شیر و محصولات لبنی با مشکل مواجه خواهند شد. به عبارت دیگر می توان گفت که کاهش میزان لاکتاز باعث سوء هضم اولیه لاکتوز می شود. لاکتوز در صورت هضم نشدن از طریق نیروی اسموزی مواد مایع را به داخل لومن روده کشیده و باعث اسهال اسموزی می گردد. علاوه بر این، باکتری های روده لاکتوز را تخمیر کرده و اسیدهای چرب قابل تبخیر و گازها (هیدروژن، متان و دی‌اکسید کربن) تولید می‌کند. تمام این وقایع مسئول بروز علائم بالینی نظیر تورم روده کوچک، نفخ دردناک، تهوع، افزایش حرکت روده و اسهال هستند این علائم به طور معمول در بازه زمانی ۳۰ دقیقه تا ۲ ساعت پس از مصرف مواد حاوی لاکتوز ایجاد می شوند. بروز این علائم ناخوشایند در هنگام مصرف شیر و لبنیات در افراد موجب کاهش تمایل این افراد نسبت به مصرف شیر و لبنیات می گردد به طوری که این افراد به طور معمول تمایل کمتری نسبت به مصرف شیر و لبنیات دارند.
کارایی ژنتیکی افراد در هیدرولیز لاکتوز
مطالعات متععد نشان دادند که افرادی که از نظر ژنتیکی در هیدرولیز لاکتوز کارآیی پایینی دارند، تمایل کمتری به مصرف شیر و لبنیات خواهند داشت به گونه ای که میزان مصرف لبنیات در این افراد بسیار پایین تر از افرادی است که از نظر ژنتیکی کارایی بالای در هیدرولیز لاکتوز دارند. به طور کلی باید گفت که افراد از نظر ژنتیکی آستانه مشخصی در برابر مصرف شیر و لبنیات دارند. افراد با کارایی ژنتیکی بالا دارای آستانه بالا و حساسیت پایین تری در مقابل مصرف بالای شیر و لبنیات دارند در مقابل افراد با کارایی پایین هیدرولیز لاکتوز دارای آستانه بسیار پایین و حساسیت بالا نسبت به مصرف شیر و سایر فراوارده های لبنی خواهند داشت که این موضوع تمایل آن ها رو نسبت به مصرف شیر و فراورده های لبنی کاهش می دهد. با توجه به نقش مواد مغذی در شیر و فراورده های لبنی این افراد بایستی در کنار مصرف حد امکان شیر و لبنیات، منابع غذایی مکمل مرتبط را در رژیم غذایی شان قرار دهند.
