لیپوپروتئین (A) یا Lp(a) نوعی لیپید در خون است که از ترکیب یک ذره شبیه به کلسترول LDL و یک پروتئین خاص به نام اپولیپوپروتئین (a) تشکیل شده است. اگرچه عملکرد فیزیولوژیکی دقیق Lp(a) هنوز به‌طور کامل مشخص نیست، تحقیقات نشان داده‌اند که سطح بالای این مولکول به‌طور قابل‌توجهی خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی را افزایش می‌دهد. یکی از ویژگی‌های بارز Lp(a)، وابستگی شدید آن به عوامل ژنتیکی است. برخلاف کلسترول LDL که می‌تواند با تغییرات سبک زندگی یا دارو کنترل شود، سطح Lp(a) عمدتاً توسط ژن‌ها تعیین می‌شود.
ژن LPA و ساختار آن
ژن LPA که مسئول تولید لیپوپروتئین (A) است، روی کروموزوم 6q26-27 قرار دارد. این ژن، کد کننده پروتئین اپولیپوپروتئین (a) است که به LDL متصل می‌شود و مولکول Lp(a) را تشکیل می‌دهد. ساختار ژن LPA شامل بخش‌های تکراری به نام کرینگل نوع 4 (KIV) است. یکی از این تکرارها، به‌ویژه KIV-2، تنوع زیادی از نظر تعداد کپی‌ها در افراد مختلف دارد.
- نقش KIV-2 در سطح Lp(a):
تعداد کپی‌های KIV-2 به‌طور مستقیم با سطح Lp(a) در خون ارتباط دارد. افرادی با تعداد کپی‌های کمتر معمولاً سطح Lp(a) بالاتری دارند، در حالی که افراد با تعداد کپی‌های بیشتر سطوح پایین‌تری از این لیپوپروتئین را نشان می‌دهند.
SNPهای مرتبط با سطح Lp(a)
علاوه بر تنوع در تعداد کپی‌های KIV-2، چندین SNP (تک‌نوکلئوتید پلی‌مورفیسم) در ژن LPA به تنظیم سطح Lp(a) کمک می‌کنند.
- rs10455872:
این SNP به‌طور مستقیم با افزایش سطح Lp(a) در خون مرتبط است. حضور آلل خطرناک در این موقعیت ژنتیکی می‌تواند منجر به تولید بیش از حد اپولیپوپروتئین (a) شود. - rs3798220:
این SNP نیز با سطح بالای Lp(a) و افزایش خطر بیماری‌های قلبی-عروقی مرتبط است. - rs143431368 و rs41272114:
این جهش‌ها بر ساختار ژن LPA و بیان آن تأثیر گذاشته و سطح Lp(a) را تغییر می‌دهند.
اثر ژنتیک بر خطرات سلامتی مرتبط با Lp(a)
سطح بالای Lp(a) با افزایش خطر بیماری‌های زیر همراه است:
- آترواسکلروز (تصلب شرایین):
Lp(a) مشابه LDL می‌تواند در دیواره عروق تجمع یافته و باعث ایجاد پلاک‌های چربی شود. - سکته قلبی و مغزی:
اپولیپوپروتئین (a) دارای خواص پروترومبوتیک (لخته‌سازی) است که خطر انسداد عروق را افزایش می‌دهد. - کاردیومیوپاتی و نارسایی قلبی:
تحقیقات نشان داده‌اند که سطح بالای Lp(a) ممکن است باعث پیشرفت نارسایی قلبی در برخی افراد شود.
وراثت و تفاوت‌های فردی در سطح Lp(a)
وراثت نقشی کلیدی در تعیین سطح Lp(a) دارد. تقریباً 90% از تغییرات سطح Lp(a) در خون به ژنتیک مرتبط است، در حالی که عوامل محیطی تأثیر بسیار کمی دارند.
- میزان وراثت‌پذیری:
ژن LPA به‌طور عمده مسئول تعیین سطح Lp(a) است و این تأثیر از والدین به فرزندان منتقل می‌شود. افراد با سابقه خانوادگی بیماری قلبی زودرس اغلب دارای سطح بالاتری از Lp(a) هستند. - تفاوت‌های قومی:
سطح Lp(a) در بین گروه‌های قومی متفاوت است. به‌طور مثال، آفریقایی‌تبارها معمولاً سطح Lp(a) بالاتری نسبت به آسیایی‌ها یا اروپایی‌ها دارند.
چشم‌انداز درمانی و تحقیقات آینده
درمان مستقیم برای کاهش سطح Lp(a) تاکنون محدود بوده است. با این حال، پژوهش‌ها در این زمینه در حال پیشرفت هستند:
- مهارکننده‌های RNA کوچک مداخله‌گر (siRNA):
این داروهای نوین در حال توسعه هستند و می‌توانند تولید Lp(a) در کبد را مستقیماً هدف قرار دهند. - مهارکننده‌های PCSK9:
اگرچه این داروها عمدتاً برای کاهش کلسترول LDL استفاده می‌شوند، اما می‌توانند سطح Lp(a) را نیز تا حدودی کاهش دهند. - آزمایش‌های ژنتیکی:
بررسی SNPها و تنوع KIV-2 می‌تواند به پیش‌بینی ریسک بیماری‌های قلبی کمک کرده و راهنمایی برای مداخلات درمانی فراهم کند.
نتیجه‌گیری
سطح لیپوپروتئین (A) یکی از عوامل مهم و تا حد زیادی ژنتیکی در ارزیابی سلامت قلب و عروق است. درک بهتر از ژنتیک مرتبط با Lp(a) می‌تواند به شناسایی افراد در معرض خطر بالا کمک کند و زمینه‌ساز توسعه درمان‌های جدید برای کاهش این فاکتور خطرناک باشد. اگرچه این حوزه هنوز به تحقیقات بیشتری نیاز دارد، اما اطلاعات موجود اهمیت بررسی Lp(a) را در پیشگیری از بیماری‌های قلبی نشان می‌دهد.
