ویروس نیل غربی (West Nile virus یا WNV) یک ویروس از خانواده Flaviviridae است که به طور عمده از طریق نیش پشه‌ها، به ویژه پشه‌های Culex، به انسان‌ها و حیوانات منتقل میشود. این ویروس اولین بار در سال 1937 در اوگاندا، منطقه نیل غربی، شناسایی شد و از آنجا نام گرفته است. ویروس نیل غربی به عنوان یک پاتوژن مشترک بین انسان و حیوان شناخته میشود و در بسیاری از نقاط جهان از جمله آفریقا، آسیا، اروپا و آمریکا شیوع پیدا کرده است.
راه‌های انتقال
- نیش پشه‌ها: رایج‌ترین راه انتقال ویروس به انسان از طریق نیش پشه‌های آلوده است.
- انتقال انسان به انسان: در موارد نادر، ویروس ممکن است از طریق انتقال خون، پیوند اعضا یا انتقال از مادر به جنین یا نوزاد منتقل شود.
- حیوانات آلوده: پرندگان مخزن اصلی ویروس هستند و پشه‌ها با نیش زدن آنها ویروس را دریافت کرده و سپس به انسان و سایر حیوانات منتقل می‌کنند.
علائم بیماری
بیشتر افرادی که به این ویروس آلوده می‌شوند، هیچ علامتی ندارند (حدود 80 درصد). اما برخی افراد ممکن است علائم خفیف تا شدیدی را تجربه کنند:
- علائم خفیف: در حدود 20 درصد افراد علائم شبیه به آنفولانزا شامل تب، سردرد، دردهای عضلانی، تهوع، استفراغ، و گاهی اوقات بثورات پوستی دیده میشود.
- علائم شدید: حدود 1 درصد از افراد آلوده ممکن است دچار بیماری‌های شدید عصبی مانند مننژیت (التهاب غشای مغز) یا انسفالیت (التهاب مغز) شوند. علائم شدید شامل سردرد شدید، سفتی گردن، ضعف عضلانی، بی‌حسی و حتی فلج است.
گروه‌های در معرض خطر
- افراد مسن: افراد بالای 60 سال بیشتر در معرض خطر بروز علائم شدید هستند.
- افراد با ضعف سیستم ایمنی: کسانی که دارای نقص ایمنی هستند یا به دلایلی سیستم ایمنی آنها تضعیف شده است، خطر بیشتری برای ابتلا به عوارض شدید دارند.
درمان و پیشگیری
درمان خاصی برای ویروس نیل غربی وجود ندارد و بیشتر درمان‌ها حمایتی هستند و شامل کنترل علائم می‌شوند. پیشگیری بهترین راه برای جلوگیری از این بیماری است:
- پرهیز از نیش پشه‌ها: استفاده از اسپری‌های دفع حشرات، پوشیدن لباس‌های بلند و محافظت از خود در مناطق پر از پشه‌ها، به ویژه در غروب و شب.
- کنترل پشه‌ها: حذف محل‌های تخم‌گذاری پشه‌ها (آب‌های راکد) و استفاده از شبکه‌های ضد پشه.
پشه های انتقال دهنده ویروس
این ویروس توسط پشه‌های Culex منتقل میشود. در ایران میتوانیم این پشه را، همان پشه های معمولی شبانه معرفی کنیم. پشه‌های Culex در ایران به وفور یافت می‌شوند و به ویژه در مناطق شهری و نیمه‌شهری شایع هستند. این پشه‌ها ناقل اصلی ویروس نیل غربی در مناطق مختلف جهان از جمله ایران هستند. همچنین در فصل‌های گرم‌تر (تابستان و اوایل پاییز) بیشتر فعال می‌شوند و معمولاً در غروب و شب نیش می‌زنند.
ویژگی‌ها:
- فعالیت شبانه: بیشتر در شب فعال هستند و تمایل به نیش زدن در غروب و سپیده‌دم دارند.
- زیستگاه: این پشه‌ها در آب‌های راکد مانند آب‌های راکد گلدان‌ها، حوضچه‌ها، و مناطق نزدیک به منازل مسکونی و مزارع زندگی می‌کنند.
آیا ویروس نیل غربی کشنده است ؟
ویروس نیل غربی به طور کلی در بیشتر افراد کشنده نیست و اکثر افراد آلوده (حدود 80 درصد) هیچ علامتی ندارند یا علائم خفیفی مانند تب و سردرد تجربه می‌کنند. اما در موارد نادر (حدود 1 درصد از افراد آلوده)، ویروس می‌تواند منجر به بروز عوارض شدید عصبی مانند انسفالیت (التهاب مغز)، مننژیت (التهاب غشای مغز و نخاع)، یا فلج شود. این عوارض می‌توانند خطرناک و در برخی موارد کشنده باشند، به خصوص در افرادی که در گروه‌های پرخطر قرار دارند.
عوامل افزایش‌دهنده خطر مرگ ناشی از ویروس نیل غربی:
- افراد مسن: خطر بروز عوارض شدید و مرگ در افراد بالای 60 سال بیشتر است.
- افراد دارای نقص سیستم ایمنی: کسانی که سیستم ایمنی ضعیف دارند (مثلاً بیماران مبتلا به HIV، کسانی که تحت درمان با داروهای سرکوب‌کننده ایمنی هستند یا افراد دارای پیوند اعضا) بیشتر در معرض خطر قرار دارند.
- بیماری‌های زمینه‌ای: افرادی که بیماری‌های مزمن مانند دیابت، فشار خون بالا، یا بیماری‌های قلبی و ریوی دارند، بیشتر در معرض عوارض شدید قرار می‌گیرند.
در موارد شدید، نرخ مرگ و میر ممکن است بین 10 تا 15 درصد از افرادی که به عوارض عصبی شدید مبتلا می‌شوند، رخ دهد. اما برای بیشتر مردم، این ویروس تهدید جانی جدی محسوب نمی‌شود.
در نتیجه، اگرچه ویروس نیل غربی می‌تواند در موارد خاص کشنده باشد، اما خطر مرگ برای بیشتر افراد کم است و پیشگیری از نیش پشه بهترین راه کاهش خطر ابتلا به این بیماری است.
واکسن ویروس نیل غربی یا WNV
در حال حاضر، واکسن تایید شده‌ای برای ویروس نیل غربی در انسان‌ها وجود ندارد. با این حال، چندین واکسن در مراحل مختلف توسعه و آزمایش بالینی قرار دارند. تحقیقات در این زمینه ادامه دارد، اما تا به امروز هیچ واکسنی برای استفاده عمومی علیه ویروس نیل غربی برای انسان تأیید نشده است.
واکسن برای حیوانات
با این حال، برای اسب‌ها که از ویروس نیل غربی به شدت آسیب می‌بینند، واکسن‌هایی وجود دارد و به طور گسترده‌ای استفاده میشود. این واکسن‌ها برای محافظت از اسب‌ها در برابر عفونت ویروس نیل غربی طراحی شده‌اند و به کاهش میزان ابتلا و مرگ و میر در میان این حیوانات کمک کرده‌اند.
چرا واکسن انسانی هنوز وجود ندارد؟
دلایل اصلی این است که:
- شیوع محدود: با وجود اینکه ویروس نیل غربی می‌تواند عوارض جدی و حتی مرگبار در برخی افراد ایجاد کند، بیشتر افراد بدون علامت یا با علائم خفیف بیماری را تجربه می‌کنند. این موضوع باعث شده است که نیاز فوری به واکسن در مقایسه با بیماری‌های دیگر کمتر احساس شود.
- هزینه و توسعه: توسعه واکسن‌ها هزینه‌بر و زمان‌بر است، و از آنجا که تقاضای جهانی برای واکسن ویروس نیل غربی نسبت به سایر بیماری‌ها کمتر است، اولویت کمتری به توسعه آن داده شده است.
روش‌های پیشگیری جایگزین
به دلیل نبود واکسن برای انسان‌ها، بهترین روش پیشگیری همچنان کاهش خطر نیش پشه‌ها است:
- استفاده از مواد دافع حشرات.
- پوشیدن لباس‌های بلند و محافظ.
- جلوگیری از تجمع آب‌های راکد که محل تخم‌گذاری پشه‌ها هستند.
- استفاده از توری‌های ضد پشه در محیط‌های باز.
جانوران واسطه برای ویروس نیل غربی
ویروس نیل غربی (West Nile virus یا WNV) از طریق چرخه بین پشه‌ها و پرندگان گسترش می‌یابد و انسان‌ها و سایر پستانداران به عنوان میزبان‌های اتفاقی (غیر طبیعی) در این چرخه قرار می‌گیرند. بنابراین، پرندگان و پشه‌ها دو واسطه اصلی در گسترش این ویروس هستند. به تفصیل:
1. پرندگان
پرندگان، به ویژه پرندگان وحشی، مخزن اصلی ویروس نیل غربی هستند. بسیاری از گونه‌های پرندگان می‌توانند به این ویروس آلوده شوند و ویروس در خون آنها تا سطوح بالایی تکثیر میشود. این امر باعث میشود که پشه‌ها هنگام نیش زدن پرندگان آلوده، ویروس را به دست آورند و آن را به موجودات دیگر منتقل کنند. برخی از پرندگان ممکن است در اثر این ویروس بمیرند، اما بسیاری از آنها بدون علائم یا با علائم خفیف بهبود می‌یابند.
گونه‌های مختلف پرندگان می‌توانند میزان انتشار ویروس را تحت تأثیر قرار دهند، از جمله:
- کلاغ‌ها و زاغ‌ها: این گونه‌ها بسیار به ویروس حساس هستند و اغلب به طور قابل توجهی در چرخه گسترش ویروس نقش دارند.
- مرغان مهاجر: پرندگان مهاجر می‌توانند ویروس را به مناطق جدیدی منتقل کنند که در آنجا قبلاً شیوع نداشته است.
2. پشه‌ها
پشه‌ها، به ویژه گونه‌های Culex، نقش اصلی را در انتقال ویروس بین پرندگان و دیگر میزبان‌ها (از جمله انسان‌ها و حیوانات) ایفا می‌کنند. پشه‌ها با نیش زدن پرندگان آلوده، ویروس را دریافت می‌کنند و سپس می‌توانند آن را به موجودات دیگر منتقل کنند.
3. پستانداران (میزبان‌های اتفاقی)
انسان‌ها و سایر پستانداران (مانند اسب‌ها) به عنوان میزبان‌های اتفاقی عمل می‌کنند. پشه‌های آلوده ویروس را از طریق نیش به این میزبان‌ها منتقل می‌کنند، اما این موجودات معمولاً ویروس را به پشه‌های دیگر منتقل نمی‌کنند. بنابراین، چرخه گسترش ویروس در انسان و پستانداران دیگر محدود است.
- اسب‌ها: اسب‌ها به خصوص در برابر ویروس نیل غربی آسیب‌پذیر هستند و ممکن است به عوارض شدیدی مانند انسفالیت مبتلا شوند.
- انسان‌ها: انسان‌ها نیز می‌توانند به ویروس نیل غربی آلوده شوند، اما مانند اسب‌ها نقشی در انتقال ویروس به دیگران یا پشه‌ها ندارند.
سایر حیوانات
بعضی از گونه‌های دیگر پستانداران مانند سگ‌ها و گربه‌ها نیز می‌توانند به ویروس نیل غربی آلوده شوند، اما نقش مهمی در چرخه گسترش ویروس ندارند.
جمع‌بندی
بنابراین، پرندگان وحشی و پشه‌ها به عنوان واسطه‌های اصلی در چرخه گسترش ویروس نیل غربی عمل می‌کنند. انسان‌ها و سایر پستانداران نقش واسطه‌ای در انتقال ویروس ندارند، بلکه فقط به طور اتفاقی به ویروس آلوده می‌شوند.
چه مکان هایی خطر ویروس WNV بیشتر است ؟
خطر ابتلا به ویروس نیل غربی (West Nile virus یا WNV) به مکان‌هایی مرتبط است که شرایط مناسبی برای رشد و تکثیر پشه‌ها (به خصوص پشه‌های گونه Culex) فراهم می‌کنند. به طور کلی، مناطقی که دارای آب‌های راکد، پرندگان وحشی و آب و هوای گرم هستند، بیشترین خطر شیوع ویروس نیل غربی را دارند. در ادامه، به مکان‌هایی که خطر ویروس نیل غربی در آنها بیشتر است، اشاره می‌کنم:
1. مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری
- آفریقا: ویروس نیل غربی برای اولین بار در این قاره، به ویژه در مناطق نیل غربی اوگاندا، شناسایی شد و همچنان در بسیاری از کشورهای آفریقایی به عنوان یک بیماری رایج شناخته میشود.
- خاورمیانه: مناطقی مانند مصر، اسرائیل، و دیگر کشورهای منطقه خاورمیانه نیز در گذشته موارد شیوع ویروس نیل غربی را تجربه کرده‌اند.
- آسیای جنوبی و جنوب شرقی: در مناطقی از هند و جنوب شرقی آسیا، موارد ابتلا به ویروس نیل غربی گزارش شده است.
2. مناطق معتدل با تابستان‌های گرم و مرطوب
- ایالات متحده: ویروس نیل غربی از سال 1999 به ایالات متحده وارد شد و به سرعت در سراسر کشور گسترش یافت. مناطق جنوبی و مرکزی ایالات متحده که دارای تابستان‌های گرم و مرطوب هستند، بیشترین خطر را دارند.
- جنوب اروپا: کشورهای جنوب اروپا مانند ایتالیا، اسپانیا، و یونان به دلیل آب و هوای گرم در تابستان و وجود آب‌های راکد و پرندگان مهاجر، مستعد شیوع ویروس نیل غربی هستند.
- جنوب کانادا: در فصل‌های گرم، پشه‌ها در برخی مناطق جنوبی کانادا نیز فعال می‌شوند و احتمال شیوع وجود دارد.
3. مناطق با آب‌های راکد و پرندگان مهاجر
ویروس نیل غربی به واسطه پرندگان مهاجر به مناطق جدید منتقل میشود، بنابراین مکان‌هایی که پرندگان مهاجر در آنها حضور دارند یا نقاط توقفی در مسیر مهاجرت پرندگان هستند، بیشتر در معرض خطر هستند. این شامل تالاب‌ها، دریاچه‌ها، و مناطق با آب‌های راکد میشود.
4. مناطق شهری با کنترل ناکافی پشه‌ها
مناطق شهری که کنترل پشه‌ها ضعیف است و آب‌های راکد به وفور یافت می‌شوند، نیز ممکن است با افزایش خطر ابتلا به ویروس نیل غربی روبرو شوند. آب‌های راکد در گلدان‌ها، تایرهای رها شده، استخرهای درمان‌نشده و آبگیرها محیط مناسبی برای رشد پشه‌ها ایجاد می‌کنند.
5. مناطق روستایی با دامداری‌ها و کشاورزی
مناطق روستایی که در نزدیکی منابع آب و پرندگان وحشی قرار دارند، نیز می‌توانند در معرض خطر بالاتری قرار داشته باشند. اسب‌ها در این مناطق ممکن است بیشتر در معرض ویروس باشند، زیرا در این مناطق پشه‌ها بیشتر وجود دارند.
6. مناطق با فصل‌های مرطوب طولانی
هر منطقه‌ای که در طول سال دارای فصل‌های مرطوب و بارانی طولانی‌تری باشد، خطر بیشتری برای شیوع ویروس نیل غربی دارد. این شرایط باعث رشد و افزایش جمعیت پشه‌ها میشود.
جمع‌بندی
مکان‌هایی که آب‌های راکد، پرندگان وحشی (به‌ویژه مهاجر)، و جمعیت پشه‌ها در آنها فراوان است و همچنین مناطقی با آب و هوای گرم و مرطوب، بیشتر در معرض خطر ویروس نیل غربی قرار دارند.
چرا به این ویروس نیل غربی میگویند ؟
ویروس نیل غربی (West Nile virus یا WNV) به این نام خوانده میشود زیرا اولین بار در سال 1937 در منطقه‌ای به نام نیل غربی (West Nile) در کشور اوگاندا شناسایی شد. این منطقه در نزدیکی رود نیل قرار دارد و بخشی از نواحی شمال غربی اوگاندا است.
ویروس نیل غربی ابتدا در یک زن در منطقه نیل غربی اوگاندا کشف شد و از آنجا نام آن به عنوان “ویروس نیل غربی” شناخته شد. این ویروس به تدریج در مناطق دیگر آفریقا، خاورمیانه، اروپا، و سرانجام در آمریکا گسترش یافت، اما نام اصلی آن از همان منطقه اولیه نیل غربی اوگاندا باقی مانده است.
