یکی از عوامل مهم در ایجاد نقص ایمنی اولیه ژنتیک است. ژن های مختلفی ممکن است در نقص ایمنی اولیه نقش داشته باشند. این ژن‌ها معمولاً مسئول تولید و عملکرد صحیح اجزای مختلف سیستم ایمنی بدن هستند. هنگامی که جهش یا نقصی در این ژن‌ها رخ می‌دهد، سیستم ایمنی قادر به پاسخ‌دهی مناسب به عوامل بیماری‌زا نخواهد بود، که نتیجه آن بروز عفونت‌های مکرر و گاه خطرناک است. در این نوشته، به بررسی برخی از مهم‌ترین ژن‌های مرتبط با نقص ایمنی اولیه و نقش آن‌ها در عملکرد سیستم ایمنی خواهیم پرداخت.
ژن های ایجاد کننده بیماری نقص ایمنی اولیه
در نقص ایمنی اولیه (PID)، چندین ژن مختلف شناخته شده‌اند که جهش در آن‌ها می‌تواند باعث ایجاد این اختلالات شود. این ژن‌ها معمولاً در تست‌های ژنتیکی ارزیابی می‌شوند تا نوع خاص نقص ایمنی شناسایی و تشخیص داده شود. برخی از این ژن‌های شناخته‌شده شامل موارد زیر هستند:
1. ژن BTK (Bruton Tyrosine Kinase)
- بیماری مرتبط: آگاماگلوبولینمی وابسته به X (XLA)
- توضیحات: جهش در ژن BTK باعث نقص در بلوغ سلول‌های B و به دنبال آن کاهش شدید در تولید آنتی‌بادی‌ها می‌شود. این نقص عمدتاً در پسران دیده می‌شود و باعث عفونت‌های مکرر و شدید می‌شود.
2. ژن ADA (Adenosine Deaminase)
- بیماری مرتبط: نقص ایمنی ترکیبی شدید (SCID) مرتبط با ADA
- توضیحات: جهش در ژن ADA منجر به انباشت مواد سمی در سلول‌های ایمنی و نابودی آن‌ها می‌شود. این نوع SCID یکی از شدیدترین انواع نقص ایمنی است که معمولاً در نوزادی تشخیص داده می‌شود.
3. ژن IL2RG (Interleukin-2 Receptor Gamma)
- بیماری مرتبط: SCID وابسته به X
- توضیحات: جهش در ژن IL2RG باعث نقص در گیرنده‌های اینترلوکین-2، که برای رشد و تکثیر سلول‌های T ضروری هستند، می‌شود. این نوع SCID نیز بسیار شدید است و به مراقبت فوری نیاز دارد.
4. ژن RAG1 و RAG2 (Recombination Activating Genes 1 and 2)
- بیماری مرتبط: SCID و سندرم اومِن (Omenn Syndrome)
- توضیحات: جهش در ژن‌های RAG1 و RAG2 باعث نقص در بازآرایی ژن‌های ایمونوگلوبولین و گیرنده سلول T می‌شود که برای تولید سلول‌های B و T ضروری هستند. این نقص‌ها منجر به نقص ایمنی شدید می‌شوند.
5. ژن CYBB (Cytochrome b-245, Beta Polypeptide)
- بیماری مرتبط: بیماری گرانولوماتوز مزمن (Chronic Granulomatous Disease – CGD)
- توضیحات: جهش در ژن CYBB باعث نقص در تولید آنزیم‌های مهم برای نابودی باکتری‌ها و قارچ‌ها توسط سلول‌های فاگوسیتیک می‌شود. این نقص منجر به عفونت‌های مکرر و تشکیل گرانولوم‌ها می‌شود.
6. ژن CD40LG (CD40 Ligand)
- بیماری مرتبط: سندرم هایپریگم M وابسته به X (X-linked Hyper-IgM Syndrome)
- توضیحات: جهش در ژن CD40LG باعث نقص در ارتباط بین سلول‌های T و B می‌شود، که منجر به تولید نادرست ایزوتایپ‌های ایمونوگلوبولین می‌شود و بیماران بیشتر مستعد عفونت‌های باکتریایی می‌شوند.
7. ژن STAT3 (Signal Transducer and Activator of Transcription 3)
- بیماری مرتبط: سندرم Hyper-IgE (Job’s Syndrome)
- توضیحات: جهش در ژن STAT3 منجر به نقص در سیگنال‌دهی ایمنی و افزایش سطح IgE می‌شود. این بیماران مستعد عفونت‌های مکرر پوستی و ریوی هستند.
8. ژن FOXN1 (Forkhead Box N1)
- بیماری مرتبط: دی‌جورج سندرم (DiGeorge Syndrome)
- توضیحات: جهش در ژن FOXN1 باعث نقص در توسعه تیموس و سلول‌های T می‌شود. این بیماران ممکن است دچار نقص ایمنی، ناهنجاری‌های قلبی و سایر مشکلات مربوط به دی‌جورج سندرم شوند.
9. ژن DOCK8 (Dedicator of Cytokinesis 8)
- بیماری مرتبط: نقص ایمنی ترکیبی مرتبط با DOCK8
- توضیحات: جهش در ژن DOCK8 باعث نقص در عملکرد سلول‌های T و B و همچنین نوتروفیل‌ها می‌شود. این بیماران مستعد عفونت‌های ویروسی شدید و بروز سرطان‌های پوستی هستند.
10. ژن NEMO (NF-kappa-B Essential Modulator)
- بیماری مرتبط: سندرم NEMO (همچنین به نام سندرم عدم‌حساسیت به ectodermal dysplasia-immune deficiency)
- توضیحات: جهش در ژن NEMO باعث نقص در مسیر سیگنالینگ NF-kB می‌شود که برای پاسخ ایمنی ضروری است. این بیماران مستعد عفونت‌های مکرر و ناهنجاری‌های پوستی هستند.
نتیجه‌گیری
این ژن‌های ذکرشده نمونه‌هایی از ژن‌هایی هستند که در تست‌های ژنتیکی برای تشخیص نقص ایمنی اولیه مورد بررسی قرار می‌گیرند. تشخیص زودهنگام این نقص‌های ژنتیکی می‌تواند به بهبود مدیریت و درمان بیماری‌ها کمک کند و از بروز عفونت‌های شدید و دیگر مشکلات مرتبط با این اختلالات جلوگیری کند.
