سیتواسترولمی Sitosterolemia که فیتواسترولمی Phytosterolemia نیز خوانده می‌شود، نوعی ناهنجاری اتوزوم مغلوب در متابولیسم چربی هاست.
سیتواسترولمی چیست ؟
سیتوسترولمی وضعیتی است که در آن مواد چرب (لیپیدها) از روغن‌های گیاهی، مغزها و سایر غذاهای گیاهی در خون و بافت‌ها تجمع می‌یابند. این لیپیدها استرول های گیاهی (یا فیتواسترول) نامیده می شوند. سیتوسترول یکی از چندین استرول گیاهی است که در این اختلال تجمع می یابد و سطح خون آن 30 تا 100 برابر بیشتر از حد طبیعی است. کلسترول، یک ماده چرب مشابه که در محصولات حیوانی یافت می شود، در بسیاری از افراد مبتلا به سیتوسترولمی به طور خفیف تا متوسط افزایش می یابد. سطح کلسترول به ویژه در برخی از کودکان مبتلا بالا است. با این حال، برخی از افراد مبتلا به سیتوسترولمی سطح کلسترول طبیعی دارند.
استرول های گیاهی توسط بدن تولید نمی شوند. آنها به عنوان اجزای غذا مصرف می شوند. علائم و نشانه‌های سیتوسترولمی ممکن است در اوایل زندگی پس از وارد کردن غذاهای حاوی استرول‌های گیاهی به رژیم غذایی ظاهر شوند، اگرچه برخی از افراد مبتلا علائم واضحی ندارند.
در افراد مبتلا به سیتوسترولمی، تجمع رسوبات چربی در شریان ها (آترواسکلروز) می تواند در اوایل دوران کودکی رخ دهد. این رسوبات رگ ها را باریک می کنند و در نهایت می توانند جریان خون را مسدود کنند و احتمال حمله قلبی، سکته مغزی یا مرگ ناگهانی را افزایش دهند.
برخی از افراد مبتلا به سیتوسترولمی از دوران کودکی شروع به رشد توده های زرد رنگ کوچکی به نام گزانتوم می کنند. زانتوم ها از لیپیدهای انباشته شده تشکیل شده اند و ممکن است در هر جایی روی پوست یا درست زیر پوست قرار گیرند، معمولاً روی پاشنه پا، زانو، آرنج و باسن. همچنین ممکن است در نوارهایی که ماهیچه ها را به استخوان ها (تاندون ها) متصل می کنند، از جمله تاندون های دست و تاندونی که پاشنه پا را به ماهیچه های ساق پا متصل می کند (تاندون آشیل) رخ دهد. گزانتومای بزرگ می تواند باعث درد، مشکل در حرکت و مشکلات زیبایی شود.
سفتی مفاصل و درد ناشی از رسوبات استرول گیاهی نیز ممکن است در افراد مبتلا به سیتوسترولمی رخ دهد. در موارد کمتر، افراد مبتلا دچار ناهنجاری های خونی می شوند. گاهی اوقات ناهنجاری های خونی تنها نشانه این اختلال هستند. گلبول های قرمز ممکن است زودتر از موعد شکسته شوند (همولیز شوند) و در نتیجه کمبود گلبول های قرمز خون (کم خونی) ایجاد شود. به این نوع کم خونی کم خونی همولیتیک می گویند. افراد مبتلا گاهی اوقات دارای گلبول های قرمز غیر طبیعی به نام استوماتوسیت هستند. علاوه بر این، سلول های خونی درگیر در لخته شدن، به نام پلاکت یا ترومبوسیت، ممکن است به طور غیر طبیعی بزرگ باشند (ماکروترومبوسیتوپنی).
علت ژنتیکی سیتواسترولمی
سیتوسترولمی در اثر جهش در ژن ABCG5 یا ABCG8 ایجاد می شود. این ژن ها کدهای ساخت دو نیمه پروتئینی به نام استرولین ارائه می دهند. این پروتئین در از بین بردن استرول های گیاهی نقش دارد که توسط سلول های انسانی قابل استفاده نیستند.
استرولین یک پروتئین ناقل است که نوعی پروتئین است که مواد را در غشای سلولی حرکت می دهد. بیشتر در سلول های روده و کبد یافت می شود. پس از اینکه استرول‌های گیاهی موجود در غذا وارد سلول‌های روده می‌شوند، ناقل‌های استرولین موجود در این سلول‌ها آنها را به داخل دستگاه روده پمپ می‌کنند و جذب را کاهش می‌دهند. انتقال دهنده های استرولین در سلول های کبد، استرول های گیاهی را به مایعی به نام صفرا پمپ می کنند که در روده آزاد می شود. از روده، استرول های گیاهی با مدفوع دفع می شوند. این فرآیند بیشتر استرول‌های گیاهی را حذف می‌کند و تنها به حدود 5 درصد از این مواد اجازه می‌دهد وارد جریان خون شوند. استرولین همچنین به تنظیم سطح کلسترول به روشی مشابه کمک می کند. به طور معمول حدود 50 درصد کلسترول موجود در رژیم غذایی توسط بدن جذب می شود.
جهش در ژن ABCG5 یا ABCG8 که باعث سیتوسترولمی می شود منجر به ناقص ناقل استرولین می شود و حذف استرول های گیاهی و تا حدی کلسترول را از بدن مختل می کند. این مواد چرب در شریان‌ها، پوست و سایر بافت‌ها انباشته می‌شوند و منجر به تصلب شرایین، گزانتوما و علائم و نشانه‌های اضافی سیتوسترولمی می‌شوند. استرول های گیاهی اضافی، مانند سیتوسترول، در گلبول های قرمز احتمالاً غشای سلولی آنها را سفت و مستعد پارگی می کند که منجر به کم خونی همولیتیک می شود. تغییرات در ترکیب چربی غشای گلبول‌های قرمز و پلاکت‌ها ممکن است دلیل سایر ناهنجاری‌های خونی باشد که گاهی در سیتوسترولمی رخ می‌دهد.
بیماری سیتواسترولمی به صورت اتوزوم مغلوب به ارث میرسد.
