آزمایش آنالیز شیر مادر یکی از روش‌های پیشرفته در حوزه تغذیه و سلامت نوزاد است که ترکیب شیر مادر را از نظر مواد مغذی، ویتامین‌ها، مواد معدنی و حتی آلودگی‌ها بررسی می‌کند. شیر مادر به‌طور طبیعی بهترین و کامل‌ترین منبع تغذیه برای نوزاد است، اما در برخی شرایط ممکن است نیاز باشد ترکیب دقیق آن سنجیده شود تا اطمینان حاصل شود که نوزاد مواد مورد نیاز برای رشد سالم را دریافت می‌کند.
آزمایش آنالیز شیر مادر چیست؟
این آزمایش نمونه‌ای از شیر مادر را بررسی می‌کند و اطلاعات دقیق درباره اجزای شیر می‌دهد. در این تست، معمولاً میزان پروتئین، چربی و لاکتوز (قند شیر) اندازه‌گیری می‌شود. همچنین برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی مثل کلسیم، آهن، روی و ویتامین D بررسی می‌شوند. در موارد خاص می‌توان وجود فلزات سنگین مانند سرب یا جیوه، آفت‌کش‌ها و باقی‌مانده داروها را هم در شیر مادر اندازه‌گیری کرد.
چه زمانی انجام این آزمایش لازم است؟
آنالیز شیر مادر به‌صورت روتین برای همه مادران توصیه نمی‌شود و فقط در شرایط خاص کاربرد دارد. برخی از مهم‌ترین دلایل انجام این آزمایش عبارتند از:
- رشد ناکافی یا کمبود وزن نوزاد: اگر نوزاد با وجود تغذیه مداوم وزن نمی‌گیرد، پزشک ممکن است بررسی کند که آیا ترکیب شیر مادر از نظر مواد مغذی کافی است یا خیر.
- مشکلات گوارشی یا حساسیت نوزاد: اگر پزشک مشکوک باشد که نوزاد به یکی از اجزای شیر مادر واکنش نشان می‌دهد یا شیر مادر حاوی ترکیباتی است که هضم آن برای نوزاد دشوار است.
- مصرف دارو یا مکمل خاص توسط مادر: در مواردی که مادر دارویی مصرف می‌کند و پزشک می‌خواهد بداند که آیا ماده فعال دارو وارد شیر شده یا خیر.
- نگرانی درباره آلودگی محیطی: اگر مادر در محیط‌های صنعتی یا آلوده زندگی یا کار می‌کند، ممکن است پزشک بخواهد وجود آلاینده‌های شیمیایی یا فلزات سنگین را در شیر بررسی کند.
این آزمایش چگونه انجام می‌شود؟
برای انجام آنالیز شیر مادر، نمونه شیر معمولاً در همان شیوه‌ای که مادر به نوزاد شیر می‌دهد دوشیده می‌شود. در بسیاری از مراکز از پمپ شیردهی (Breast Pump) برای جمع‌آوری نمونه استفاده می‌شود. میزان شیر مورد نیاز بسته به نوع آزمایش متفاوت است، اما معمولاً بین ۱۰ تا ۳۰ میلی‌لیتر کافی است.
پس از جمع‌آوری، نمونه در ظروف استریل به آزمایشگاه منتقل می‌شود و در دمای مناسب نگهداری می‌شود. آزمایشگاه با روش‌های مختلف از جمله اسپکتروفتومتری، کروماتوگرافی یا دستگاه‌های آنالیز خودکار، میزان درشت‌مغذی‌ها (پروتئین، چربی، لاکتوز)، ویتامین‌ها و عناصر ریزمغذی را اندازه‌گیری می‌کند. در صورت درخواست پزشک، آزمایشات اختصاصی‌تری مثل جستجوی فلزات سنگین یا باقی‌مانده دارو نیز انجام می‌شود.
چه چیزهایی در این آزمایش بررسی می‌شود؟
- پروتئین: نشان‌دهنده توانایی شیر در حمایت از رشد بافتی نوزاد.
- چربی: منبع انرژی اصلی نوزاد. کمبود چربی می‌تواند باعث کم‌وزنی نوزاد شود.
- لاکتوز: قند اصلی شیر که انرژی مورد نیاز نوزاد را تأمین می‌کند.
- ویتامین‌ها و مواد معدنی: مثل ویتامین D، کلسیم، آهن و روی.
- آلودگی‌های احتمالی: شامل فلزات سنگین (سرب، جیوه، کادمیوم)، باقی‌مانده سموم دفع آفات یا مواد شیمیایی محیطی.
- باقی‌مانده داروها: اگر پزشک بخواهد مطمئن شود که داروی مصرفی مادر وارد شیر نمی‌شود یا در سطح بی‌خطر باقی مانده است.
چه کسانی باید به فکر انجام آنالیز شیر باشند؟
این آزمایش برای همه مادران توصیه نمی‌شود. اکثریت مادران شیر سالم و کامل تولید می‌کنند. اما در شرایط زیر پزشک ممکن است توصیه کند:
- نوزاد وزن نمی‌گیرد یا دچار سوءتغذیه است
- پزشک مشکوک به آلرژی یا حساسیت نوزاد به ترکیبات خاص شیر است
- مادر داروهای خاصی مصرف می‌کند یا در محیط آلوده قرار دارد
- نگرانی از آلودگی شیر به دلیل تماس با مواد شیمیایی یا صنعتی وجود دارد
در حال حاضر آنالیز کامل شیر مادر به صورت روتین در ایران ارائه نمی‌شود و بیشتر در مراکز پژوهشی یا پروژه‌های تحقیقاتی انجام می‌شود. بیشتر آزمایشگاه‌های کشور به جای بررسی مستقیم شیر، آزمایش‌های خونی مادر را برای چک کردن سطح ویتامین‌ها و مواد معدنی انجام می‌دهند. این روش به صورت غیرمستقیم اطمینان می‌دهد که ترکیب شیر مادر مناسب است. در آینده با پیشرفت تجهیزات و افزایش آگاهی، ممکن است این تست هم در آزمایشگاه‌های پیشرفته‌تر ارائه شود.
