کواگلومتری ( coagulometry ) یک روش تست آزمایشگاهی است که برای سنجش قدرت انعقاد خون به کار می‌رود. این تست برای تشخیص اختلالات انعقادی در خون مانند هموفیلی و بیماری‌های دیگر که بر فرایند انعقاد خون تأثیر می‌گذارند، استفاده می‌شود. دستگاه مورد استفاده در این روش را کواگلومتر می‌نامند.
اصول کار کواگلومتری
کواگلومتری یک فرآیند آزمایشگاهی مهم در بررسی فرآیندهای انعقادی خون است. این روش با استفاده از دستگاه‌های مخصوص به نام کواگلومترها انجام می‌شود که توانایی اندازه‌گیری زمان انعقاد خون و کیفیت لخته‌های خونی را دارند. در ادامه، اصول کواگلومتری را با جزئیات بیشتر و دقیق‌تر بررسی می‌کنیم.
کواگلومتری بر اساس اندازه‌گیری تغییرات نوری که در اثر تشکیل لخته خون رخ می‌دهد، کار می‌کند. این تغییرات می‌توانند به صورت تغییر شفافیت (توربیدیمتری) یا تغییر رنگ (کروموژنیک) باشند. دستگاه کواگلومتر با ارزیابی این تغییرات، زمان لازم برای انعقاد خون را محاسبه می‌کند.
کواگلومترها اغلب با اندازه‌گیری تغییرات شفافیت نمونه خون کار می‌کنند. هنگامی که خون از حالت مایع به جامد (لخته) تبدیل می‌شود، شفافیت نمونه کاهش یافته و این تغییر با استفاده از یک سیستم نوری ثبت می‌شود.در این روش، دستگاه نور را از طریق نمونه عبور می‌دهد و میزان نوری که از نمونه عبور می‌کند و به یک سنسور می‌رسد را اندازه‌گیری می‌کند. کاهش شفافیت نمونه نشان‌دهنده تشکیل لخته است. اساس این روش بر مبنای توربیدومتری هست.
یکی از روش های دیگر کواگلومتری که کمتر رایج است، استفاده از روش های مکانیکی است. در دستگاه‌های مکانیکی، از یک پین مغناطیسی کوچک در داخل نمونه خون استفاده می‌شود. این پین با اعمال یک میدان مغناطیسی خارجی در نمونه به حرکت درمی‌آید. هنگامی که خون شروع به لخته شدن می‌کند، مقاومت در برابر حرکت پین افزایش می‌یابد. این افزایش مقاومت توسط دستگاه ثبت شده و به عنوان نقطه زمان انعقاد خون ارزیابی می‌شود.
کاربردهای کواگلومتری
- تشخیص اختلالات خونریزی دهنده: کواگلومتری می‌تواند برای تشخیص بیماری‌هایی مانند هموفیلی و ون ویلبراند استفاده شود که در آن‌ها فرآیند انعقاد خون به درستی کار نمی‌کند.
- مدیریت داروهای ضدانعقادی: این تست برای نظارت بر اثربخشی داروهای ضد انعقاد مانند وارفارین استفاده می‌شود، که برای پیشگیری از لخته شدن خون در بیماران با ریسک بالای لخته‌بندی خون تجویز می‌شود.
- تشخیص اختلالات انعقادی مرتبط با بیماری‌های دیگر: برخی از بیماری‌های کبدی و اختلالات ارثی که با کاهش عوامل انعقادی همراه هستند نیز می‌توانند با کواگلومتری شناسایی شوند.
تست هایی که به روش کواگلومتری انجام میشوند
تست های زیادی هستند که به روش کواگلومتری انجام میشوند. این تست‌ها به تشخیص اختلالات انعقادی کمک کرده و می‌توانند در مدیریت بیماری‌های خاص و داروهای ضد انعقاد نیز مفید باشند. در زیر چند نمونه از این تست‌ها آورده شده‌است:
۱. زمان پروترومبین (PT)
زمان پروترومبین، که به زمان Quick هم معروف است، برای اندازه‌گیری فعالیت و کارایی مسیر خارجی و مشترک فرایند انعقادی استفاده می‌شود. این تست به خصوص برای بررسی اثر داروهای ضد انعقادی مانند وارفارین کاربرد دارد و در مدیریت درمانی بیمارانی که این داروها را مصرف می‌کنند، نقش اساسی دارد.
۲. زمان ترومبوپلاستین جزئی فعال‌شده (aPTT)
زمان ترومبوپلاستین جزئی فعال‌شده اغلب برای سنجش مسیر داخلی و مشترک انعقاد خون استفاده می‌شود. این تست به ویژه برای بررسی بیمارانی که داروهای ضدانعقادی مانند هپارین استفاده می‌کنند، کاربرد دارد.
۳. زمان ترومبین (TT)
زمان ترومبین یکی دیگر از تست‌های مهم در کواگلومتری است که برای اندازه‌گیری مستقیم تبدیل فیبرینوژن به فیبرین توسط ترومبین استفاده می‌شود. این تست به ارزیابی مقادیر فیبرینوژن و همچنین وجود مهارکننده‌های ترومبین کمک می‌کند.
۴. تست فیبرینوژن
این تست برای تعیین میزان فیبرینوژن در خون استفاده می‌شود. فیبرینوژن یکی از عوامل اصلی در تشکیل لخته خون است و این تست به ارزیابی وضعیت انعقادی بیمار کمک می‌کند.
۵. تست دی‌دایمر
تست دی‌دایمر، اگرچه مستقیماً یک تست کواگلومتری نیست، ولی اغلب به همراه دیگر تست‌های انعقادی انجام می‌پذیرد. این تست برای بررسی فرآیندهای لخته‌سازی و فیبرینولیز (تجزیه لخته خون) استفاده می‌شود و به تشخیص وریدهای عمیق ترومبوز و سایر شرایط ترومبوتیک کمک می‌کند.
نحوه انجام دادن کواگلومتری
برای انجام دادن یک تست کواگلومتری، نمونه خون بیمار ابتدا در ظروف مخصوصی که با مواد ضد انعقاد پیش‌تریت شده‌اند، جمع‌آوری می‌شود. نمونه خون سپس به آزمایشگاه فرستاده شده و تحت تست‌های مختلف PT و aPTT قرار می‌گیرد تا زمان انعقاد خون اندازه‌گیری شود. تغییرات نوری که به دلیل تشکیل کلاژ خون رخ می‌دهد توسط کواگلومتر ثبت می‌شود و بر اساس آن، اطلاعات دقیقی درباره وضعیت انعقادی خون بیمار به دست می‌آید.
دستگاه کواگلومتر در آزمایشگاه
دستگاه‌های کواگلومتر دستی مدل‌های اولیه‌ای هستند که عمدتاً بر پایه تکنیک‌های دستی و نیمه‌اتوماتیک کار می‌کنند. این دستگاه‌ها به نیروی انسانی برای انجام تست‌ها و تحلیل نتایج وابسته بودند. معمولاً شامل مکانیزم‌های بصری یا مکانیکی برای مشاهده و اندازه‌گیری فرایند انعقاد خون بودند. استفاده از این دستگاه‌ها نیازمند دقت بالایی در انجام آزمایش و تجربه کافی تکنسین آزمایشگاه بود.
دستگاه‌های کواگلومتر اتوماتیک، که نسل جدیدی از این تکنولوژی هستند، قادر به انجام تست‌های انعقادی به صورت کاملاً اتوماتیک هستند. این دستگاه‌ها به طور خودکار نمونه‌های خون را از ظروف نمونه‌برداری می‌گیرند، تست‌های مورد نظر را اجرا می‌کنند، و نتایج را با دقت و سرعت بالا ثبت و تحلیل می‌کنند. دستگاه‌های اتوماتیک با استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته مانند اپتیکال (نوری)، مکانیکی و مغناطیسی کار می‌کنند و قابلیت‌های بالایی در تشخیص دقیق و سریع ارائه می‌دهند.
